در سی و هشتمین جشنواره فیلم فجر هیئت داوران آکادمی هوش مالی به تماشای فیلم‌های سینمایی با عینک سواد مالی نشستند تا ضمن شناسایی و ارزیابی فیلم‌ها، از برترین فیلم‌ها در این باره با اهدای نشان ویژه سواد مالی تقدیر به عمل آورند.
آکادمی هوش مالی که نهادی علمی در حوزه تولید منابع معتبر سواد مالی است با انجام این کار، حمایت خود را از تولید محتوای فاخر در سینمای ایران اعلام کرده و مجموعه‌ای از فعالان حوزه مالی، فرهنگ و ارتباطات و نیز دغدغه‌مندان و صاحب‌نظران را گرد هم آورده تا ضمن دغدغه‌سازی و گفتمان‌سازی پیرامون سواد مالی، دستاوردهای علمی خود را در اختیار اهالی هنر و رسانه قرار دهد.
ارزیابی فیلم از منظر سواد مالی؛ چرا و چگونه؟
1. تماشای فیلم‌ها با عینک سواد مالی، چه کمکی به مردم می‌کند؟
هر فردی هنگام کسب دانشی جدید با دو مسأله اساسی دست و پنجه نرم می‌کند؛ یکی، ماندگاری آن دانش در ذهن و دومی، تبدیل آن دانش به رفتار. ماهیت دراماتیک و شخصیت‌پردازی و احساسی فیلم موجب می‌شود اثری عمیق در بیننده ایجاد شود و سال‌ها به صورت خودآگاه یا خودناآگاه با او همراه باشد و فراخوانی دانش جدید یا شکل‌دهی به رفتار را تسهیل کند.
مسائل اقتصادی و راه حل‌های آن، همواره در زندگی فردی و اجتماعی حضور دارد و گاه دست‌مایه خلق آثار سینمایی است. در نتیجه، مسائل با ابزار هنر طرح می‌شوند و راه حل‌ها ارائه و گاه پیام‌های ضمنی در هر جنبه دارند. این چنین مفاهیم سواد مالی در ذهن نهادینه شده و در رفتار افراد بروز می‌کند. مشاهده فیلم‌ها با عینک سواد مالی به این معنا نیست که فیلمی با چنین هدفی ساخته شده است؛ بلکه بررسی می‌شود چه معنابخشی‌ای به فیلم‌های تولید‌شده یا سکانس‌هایی از آن می‌توان داشت؟ یا چه پیام‌های آشکار یا ضمنی در فیلم‌ها وجود دارد؟ پیام هایی که دانه دانشی جدید از حوزه سواد مالی را در ذهن مخاطب می‌کارد و می‌تواند منجر به رفتاری در آینده شود. شناسایی این پیام ها، بررسی درستی یا نادرستی آن و نیز چگونگی ارائه این پیام مسیری است که آکادمی در بازبینی فیلم‌ها طی خواهد کرد.
2. چگونه سینما می‌تواند به ترویج سواد مالی کمک کند؟
سینما به عنوان یکی از دستاوردهای فرهنگی و تولیدکنندگان سینما به عنوان کسانی که در عرصه فرهنگ نقش‌آفرینی می‌کنند، تأثیر به‌سزایی در مدیریت و جهت‌دهی افکار عمومی دارند. بیان مسائل، حرف‌ها، دردها و آرمان‌های جامعه، نوعی مطالبه‌گری است که دیگر بخش‌های جامعه را نیز به حرکت وا می‌دارد. مواد فرهنگی مانند نشانه، کلام، موسیقی و ... در اختیار سینماگران است تا پیام و نگاهی را به شیوه موثر در جامعه مطرح نمایند.
به این شکل و با توجه به ضرورت ارتقای سواد مالی مردم در جنگ اقتصادی، سینما می‌تواند نقش مؤثری در مدیریت بُعد فرهنگی سواد مالی داشته باشد. هم‌آمیزی سواد مالی به عنوان محتوا و سینما به عنوان فرم، آفرینش تازه‌ای را در هر دو عرصه رقم می‌زند که مردم بهره وافری از آن خواهند برد؛ فیلمی پربار از نظر محتوایی و محتوایی پرنفوذ از نظر هنری.
3. فیلم‌ها چگونه ارزیابی می‌شوند؟
همواره مشاهده و داوری فیلم‌ها در جشنواره‌ها با دو رویکرد پیش می‌رود؛ گاهی بدون هیچ برش و زاویه موضوعی پیشین سراغ دیدن اثری می‌رویم و در پایان تمام عناصر سینمایی مانند فیلم‌نامه، بازیگران و ... را مورد تحلیل و بررسی قرار می‌دهیم.
و گاهی با موضوعی پیشینی (مانند محیط‌زیست و رسانه، پلیس و رسانه، زن و ...) به تماشای فیلم می‌نشینیم؛ اینجا دیگر بررسی اثر با ذهن خالی انجام نمی‌شود. در چنین رویکردی، دو گام برداشته می‌شود؛ گام اول جستجوست؛ اینکه کدام‌یک از این آثار با موضوع مورد نظر مرتبط است و به آن موضوع، به شکل قابل قبولی پرداخته است. گام دوم، ارزیابی و مقایسه این آثار از دو منظر کمی و کیفی است؛
در ارزیابی کمی، به اثری که سکانس‌ها، دیالوگ‌ها و گره‌افکنی‌های بیشتری را در موضوع داراست و بخش بیشتری از فیلم به آن پرداخته، توجه می‌شود.
و ارزیابی کیفی، در دو بخش انجام می‌شود؛ یکم ارزیابی اثر از حیث کیفیت فنی و هنری پرداخت موضوع، مانند بررسی معیارهایی چون بازیگری، سناریو، میزان‌سن، دیالوگ، باورپذیری و هر آنچه سینمایی است. دوم ارزیابی اثر از نظر درستی محتوایی؛ مثلا در اینجا درستی یا نادرستی مفاهیم سواد مالی معیار است و این غیر از شاخص‌های فنی و هنری سینمایی است.
در فرایند ارزیابی فیلم‌های جشنواره با عینک سواد مالی نیز همین گام‌ها برداشته می‌شود و پس از انتخاب آثار مرتبط با موضوع سواد مالی، ارزیابی آن‌ها از دو منظر کمی و کیفی انجام می‌شود. نکته مهم اینکه کار ارزیابیِ و انتخاب نهایی، با رویکرد ذوب افق‌ها، خرد جمعی و در خلال گفتگوها و تضارب آرا و لحاظ ابعاد متنی و فرامتنی آثار انجام می‌شود.
1-3 هیئت داوران سواد مالی در سی و هشتمین جشنواره فیلم فجر
- دکتر علی رسولی‌زاده: دکترای اقتصاد، عضو هیئت مدیره شرکت دانش‌بنیان پارت و عضو هیئت مدیره بانک قرض‌الحسنه رسالت
- دکتر کمیل رودی: دکترای مدیریت از دانشگاه تهران، مدرس دانشگاه و مدیر آکادمی هوش مالی
- دکتر پیمان متقی: دکترای مدیریت، پژوهشگر سواد مالی و عضو هیئت علمی دانشگاه قم
- دکتر کوثر اخوان: دکترای مهندسی صنایع از دانشگاه تهران، تحلیلگر بازار سرمایه و مدرس سواد مالی
- هادی نجف: کارشناس ارشد کسب و کار الکترونیک و مدرس سواد مالی
- دکتر عبدالکریم خیامی: دکترای سیاستگذاری فرهنگی، عضو هیئت علمی دانشگاه امام صادق (ع) و رئیس سابق مرکز طرح، برنامه و ارزیابی معاونت سیمای سازمان صدا و سیما
- دکتر مریم جلالی: دکترای مدیریت و برنامه‌ریزی امور فرهنگی، برنامه‌ساز رادیو و تلویزیون و کارشناس رسانه
- دکتر محمدصادق افراسیابی: دکترای سیاستگذاری فرهنگی، معاون فرهنگسازی و توسعه کسب و‌کارهای مرکز فناوری اطلاعات و رسانه‌های دیجیتال وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و دبیر سابق کمیته اقتصاد اجتماعی کارگروه فرهنگی اجتماعی سازمان بسیج
- سارا عرفانی: نویسنده، برگزیده جشنواره‌های متعدد ادبی و مدرس کارگاه‌های نویسندگی
- فرهاد جم: دانش‌آموخته تئاتر، بازیگر و نویسنده
ارزیابی فیلم‌ها از منظر سواد مالی؛ نتایج
1. یادداشت‌های داغ مالی
هنگام اکران فیلم‌ها داوران دست به قلم شده و یادداشت‌هایی را از منظر سواد مالی بر فیلم‌ها نوشتند. این یادداشت‌ها در روزنامه هنرمند به چاپ رسید و در شبکه‌های اجتماعی بازنشر شد. از جمله:
- فیلم «روز بلوا»: از توانگری تا ثروتمندی؛ به بهانه فیلم «روز بلوا»؛ برداشت نادرست از مفهوم ثروت در نگاه جامعه؛ مطالعه یادداشت
- فیلم «پوست»: به بهانۀ دیدن فیلم «پوست» از منظر سواد مالی؛ باورهای نادرست؛ موریانه رشد اقتصادی فرد و جامعه؛ مطالعه یادداشت
- فیلم «خون شد»: به بهانۀ دیدن فیلم «خون شد» از منظر سواد مالی؛ خون می‌شود، اگر یاد نگیریم! مطالعه یادداشت
- فیلم «روز بلوا»: به بهانۀ دیدن فیلم «روز بلوا» از منظر سواد مالی؛ بلوای سرمایه‌گذاری؛ مطالعه یادداشت
- فیلم «خورشید»: کودکان خورشید؛ سواد مالی کودکان کار با نگاهی به فیلم «خورشید»؛ مطالعه یادداشت
- فیلم «کشتارگاه»: کشتارگاه اقتصاد، سلاخی انسانیت؛ به بهانه تماشای فیلم «کشتارگاه» با عینک سواد مالی؛ مطالعه یادداشت
- فیلم «قصیده گاو سفید»: می‌توان زیبا سرود؛ به بهانه دیدن فیلم «قصیده گاو سفید» از منظر سواد مالی؛ مطالعه یادداشت
2. فرآیند و نتایج ارزیابی فیلم‌ها
1-2 فرآیند
بر اساس یک برنامه زمان‌بندی مشخص، از 12 بهمن‌ماه تا 21 بهمن‌ماه هیئت داوران در سانس‌های گوناگون به تماشای فیلم‌ها نشستند. این کار، بالغ بر 500 نفر/ساعت به خود اختصاص داد.
2-2 نتایج
کمی:
- از میان 30 فیلم اکران شده در جشنواره، 17 فیلم دست کم به یک موضوع از سرفصل‌های سواد مالی به طور مستقیم یا غیرمستقیم می‌پردازند. این 17 فیلم در مجموع 74 بار به مفاهیم سواد مالی اشاره کرده‌اند.
- در میان این فیلم‌ها، سرفصل‌های «تصمیم‌گیری مالی» 35% و «کار و درآمد» 31% از کل مفاهیم سواد مالی موجود در فیلم‌های جشنواره را به خود اختصاص داده بودند.
- فراوانی تعداد مفاهیم سواد مالی در هر یک از این 17 فیلم به شرح نمودار رو به رو است:
کیفی:
- جدای از فراوانی مفاهیم سواد مالی در هر فیلم، چگونگی پرداخت به آن نیز مهم است. گاه گره اصلی داستان سوار بر سواد مالی است و گاه گره‌های فرعی و گاه یک یا چند سکانس مهم و اثرگذار یا حاشیه‌ای، مفهومی از مفاهیم سواد مالی را در خود دارد. برای مثال در فیلم «عامه پسند» مفهوم علاقه به کار یک داستان را خلق می‌کند و همین مفهومِ علاقه به کار در «روز بلوا» در سکانسی کوتاه خود را نشان می‌دهد.
- با نگاهی به فیلم‌های دارای مفاهیم سواد مالی می‌توان دریافت، همین مفاهیم گاه یک فرد در جامعه و گاه مسئول جامعه را مخاطب گرفته‌اند. برای مثال در فیلم «عامه پسند» به مفاهیم سواد مالی در سطح فردی توجه می‌شود اما در فیلم‌های «روز بلوا» یا «کشتارگاه» جنبه حاکمیتی یا سیاستگذاری این مفاهیم به نمایش در می‌آیند.
- فیلم «خورشید» و مستند «دختران فروغ» مخاطبان مهمی از سواد مالی (به ترتیب کودکان کار و دختران بی‌سرپرست یا بد سرپرست) را موضوع خود قرار داده بودن؛ پرداختن به این دو گروه آسیب‌پذیر در جامعه، ارجمند است. اما این دو فیلم، کمتر آورده‌ای از مفاهیم سواد مالی برای این دو گروه داشت.
3-2 اعلام داوری
در نهایت، 4 فیلم چه نظر تعداد مفاهیم و از نظر چگونگی پرداختن به آن، توسط هیئت داوران انتخاب و شایسته تقدیر معرفی شدند. این فیلم‌ها عبارتند از:
- عامه پسند؛ به کارگردانی سهیل بیرقی
- روز بلوا؛ به کارگردانی بهروز شعیبی
- بی‌صدا حلزون؛ به کارگردانی بهرنگ دزفولی‌زاده
- سه کام حبس؛ به کارگردانی سامان سالور
3. از شایسته تقدیر تا نشان ویژه سواد مالی
پس از انتخاب 4 فیلم شایسته تقدیر و نامزد دریافت نشان ویژه هوش مالی، از دست‌اندرکاران این فیلم‌ها در اردیبهشت‌ماه دعوت به عمل خواهد آمد تا با مروری بر سرفصل‌های سواد مالی و توضیح چگونگی ترویج آن، مسیر آینده در تولید فاخر سینمایی با محتوای سواد مالی هموار شود. همچنین در این نشست، نشان ویژه هوش مالی به برترین فیلم از منظر سواد مالی اهدا خواهد شد.
