فرهنگِ نااقتصادی

دیدگاه‌های غلطی که باید با یادگیری سواد مالی تغییر کند.

عادتی میان مردم رواج دارد که برای یادگیری نرم‌افزار، لازانیا، شنا و خیاطی به کلاس آموزشی می‌روند و به معلم احساس نیاز می‌کنند، ولی برای یادگیری مهارت‌های پایه زندگی‌ چنین احساس نیازی ندارند. درحالی‌که همه جای دنیا از مهدکودک و پیش‌دبستانی و تا کل نظام آموزشی‌، مهارت‌های زندگی‌ را یاد می‌دهند. مهارت‌ کنترل خشم، گفتگو و ارتباط با دیگران، مهارت حل مسئله و ... . سواد مالی هم از جمله این موارد است. این مهارت‌ها به ویژه مهارت‌های مالی، برای جامعه امروز ما اهمیت خاصی دارد.

در روایات و احادیث ما، توانمندی اداره مالی با عنوان «تقدیر المعیشه» تأکید شده است. به‌طوری‌که هم‌عرضِ دین‌شناسی انسان قرار دارد؛ یعنی یکی از نشانه‌های بصیرت دینی فرد، توانمندی او در اداره مالی زندگی شخصی‌ خود است، زیرا اگر شخص، توان اداره و مدیریت اقتصادی زندگی را نداشته باشد، تمام ظرفیت‌های رشد و تعالی‌ او از بین خواهد رفت و به دنبال آن، گسست رابطه خانوادگی و از هم پاشیدگی خانواده‌ها اتفاق می‌افتد و دیگر نباید انتظار نماز جماعت و روزه در آن جامعه داشت. چون تربیت دینی، رشد و تعالی فرد، زمانی معنا می‌یابد که نظام خانواده برپا باشد و لازمۀ برپایی نظام خانواده، اداره اقتصادی‌ آن خانواده است.

متأسفانه تاکنون به این فرآیند و آثار سو ناشی از فقدان آموزش مهارت‌های اقتصادی و مالی توجه نشده است. شاید مهم‌ترین‌ دلیل بی‌توجهی ما در عرصۀ نظری و عملی، همین کج‌فهمی‌ها و بدفهمی‌های ما از عدم تعلق به دنیا باشد. یعنی مذمت دنیا و نگاه‌های صوفی‌مآبانه در تربیت دینی ما طوری در ادبیات دینی و علمی رسوخ کرده که افراد بسیاری گمان می‌کنند توجه به نیازهای ضروری و ابتدایی زندگی، مصداق دنیاطلبی و دنیاخواهی است. درحالی‌که در روایات چنین تعابیری هست: دنیا بهترین یاری‌رسان برای ساخت آخرت است[1] و یا در روایتی دیگر می‌فرمایند: باید به دنیا توجه کنید گویی قرار است تا ابد زنده باشید[2].

علی علیه‌السلام همان کسی بود که در عهدنامه مالک اشتر سه بار به او توصیه می‌کند: باید برای قاضی، لشکریان و کارگزارانِ حکومت، پول‌ خرج‌ کنی تا فسادی اتفاق نیفتد.

یکی از مصادیق تصور نادرست نسبت به ثروت، وسعت خانه است. درحالی‌که معمولاً مردم، خانه کوچک را نشانه ساده‌زیستی می‌دانند ولی در روایت چنین مضمونی وجود دارد که سعادتِ انسان این است که خانه بزرگ داشته باشد. هنگامی‌که فردی در خانه کوچکی زندگی کند، هزاران آسیب اخلاقی و مشکل روانی برای خانواده‌اش به وجود می‌آید.  متأسفانه این کج‌فهمی‌ها در نقل سیره اهل‌بیت علیهم‌السلام وجود دارد. مثلاً در سیره امیرالمؤمنین خاموش کردن شمع بیت‌المال بسیار نقل‌شده، ولی هیچ‌گاه اشاره نمی‌شود که علی علیه‌السلام همان کسی بود که در عهدنامه مالک اشتر سه بار به او توصیه می‌کند: باید برای قاضی، لشکریان و کارگزارانِ حکومت، پول‌ خرج‌ کنی تا فسادی اتفاق نیفتد. امیرالمؤمنین همان کسی است که عرق می‌ریخت، چاه حفر می‌کرد و نخل‌های فراوانی را اداره می‌کرد. سیره حضرت در مسائل مالی مبتنی بر اعتدال است. نگاه اعتدالی یعنی در عین توجه به معنویت و مسیر تربیتی فردی، شخص برای توسعه رزق خانواده، انفاق و احسان، تلاش و کوشش بسیار داشته باشد. چون حضرت این دنیا را مزرعه‌ای برای آخرت می‌دانند و انفاق و احسان بیشتر در این دنیا، زمینه سعادت اخروی‌شان خواهد بود. لذا آرمان و آرزوی نهایی یک شخص نباید دنیا باشد ولی از سوی دیگر باید تلاش کند تا در مسائل جاری زندگی مشکلی پیدا نکند و حتا بتواند زندگی‌اش را توسعه دهد.

مستحب است که شخص برای افطار زن و بچه‌اش، آن چیزی را که آن‌ها میل دارند تهیه کند. باید یادآور شد که ممکن است فردی در زندگی شخصی‌اش زاهدانه زندگی کند ولی در تعامل‌ و ارتباط با دیگران بیشترین توجه را به مسائل مادی داشته باشد. اینجاست که اگر در جمهوری اسلامی، سخن از دین و کارآمدی آن گفته می‌شود باید بتواند دنیای مطلوب را برای مردمش بسازد. اگر در جمهوری اسلامی تنها سخن از آبادی و سعادت اخروی باشد، این سخن با نگاه نادرست صوفیه تفاوتی نخواهد داشت. لذا عظمت جمهوری اسلامی و نگاه پیشرو دینی در گرو آبادانی هم‌زمان دنیا و آخرت افراد است. قرآن کریم بلافاصله و در ادامه آیه «و با آنچه خدایت داده سراى آخرت را بجوى[3]» می‌فرماید: «و سهم خود را از دنیا فراموش مکن[4]» پس هدف آخرت است اما بایستی در مدت کوتاه دنیا، بهره و سهم خود را از زندگی دنیا فراموش نکرد.

  1. نِعمَ العَونُ عَلَى الآخِرَةِ الدُّنیا
  2. اِعْمَلْ‏ لِدُنْیَاکَ‏ کَأَنَّکَ تَعِیشُ أَبَداً وَ اعْمَلْ لآِخِرَتِکَ کَأَنَّکَ تَمُوتُ غَداً
  3. وَابْتَغِ فِیمَا آتَاکَ اللَّهُ الدَّارَ الْآخِرَةَ (القصص: 20)
  4. وَلَا تَنْسَ نَصِیبَکَ مِنَ الدُّنْیَا (القصص: 20)

هشتگ‌های مرتبط


نظر خود را بنویسید

مطالب پیشنهادی