خرج کردن همیشه لذت‌بخش و جذاب است. در قبال خرج پول، شادی استفاده از کالاهای جدید، خدمات متنوع و تجربه‌های هیجان‌انگیز را به دست می‌آوریم و احساس توانمندی و رفاه می‌کنیم. در کنار این تجربه‌‌های خوب، گاه به دلیل رفتارها و عادت‌های نادرست، پول‌مان خرج می‌شود، بدون این که کیفیت زندگی‌مان تغییر چندانی کند. گاه نیز رفاه و لذتی بسیار زودگذر به همراه می‌آورد که توانمندی و امنیت آینده‌مان را کاهش می‌دهد.

همۀ ما هنگام خرید و خرج کردن کم و بیش گرفتار اشتباه‌هایی هستیم. برای خرید کفش به بازار می‌رویم و با یک کیف و دو شلوار به خانه برمی‌گردیم. با دوست، همکار یا مدیرمان درگیریم و می‌خواهیم با خریددرمانی حال‌مان را خوب کنیم. درست زمانی که اصلاً قصد خرید نداریم، ناگهان برق کالایی جدید یا تخفیف 40درصدی چشم‌مان را خیره می‌کند و حسابی دست و دل باز می‌شویم. آخر وقت هم با دستی پر و کارتی خالی به خانه برمی‌گردیم.

مدیریت دخل و خرج کاری است که هر روز درگیر آنیم؛ اما در مدرسه، خانواده و دانشگاه کمتر دربارۀ آن یاد گرفته‌ایم. از همین رو، برخی اشتباه‌ها در تصمیم‌گیری و رفتارهای مالی به صورت عادت در ما ریشه دوانده که یا به آن آگاهیم و برای بهبودش کاری نمی‌کنیم، یا اصلاً نمی‌دانیم چطور اصلاحش کنیم و بدتر از آن، در بسیاری مواقع حتی به این رفتارهای نادرست آگاه نیستیم. در میان‌سالی، چشم‌ باز می‌کنیم و می‌بینیم اندوختۀ مناسبی نداریم و دل‌مان شور فردای خودمان و فرزندان‌مان را می‌زند.

برای آموزش «رفتارهای درست خرید» به کودکان، در ادامه به پنج نکتۀ کلیدی اشاره می‌کنیم. برای هر نکته،‌ داستانی مناسب از میان مجموعۀ 22‌جلدی و 40جلدی داستان‌های سواد مالی برای کودکان پیشنهاد می‌شود. مجموعۀ 22جلدی برای کودکان پیش‌دبستانی و دورۀ اول دبستان و مجموعۀ 40جلدی برای کودکان دورهٔ دوم دبستان مناسب است. این داستان‌ها را آکادمی هوش مالی تهیه کرده و در انتشارات قدیانی به چاپ رسیده است.

1.به بچه‌ها فرصت خرید بدهید. برای کودکان، به ویژه در سن کم، برقراری ارتباط با فروشنده‌ها و انتخاب کالاها تجربۀ جذاب و ارزشمندی است. آن‌ها با پولی در دست به فروشگاه می‌روند و در کنار این ارتباط اجتماعی با افراد، اعتماد به نفس‌شان افزایش می‌یابد. مهمتر از آن، یاد می‌گیرند به ازای منابع محدودی که دارند، چه میزان کالا و خدمات به دست می‌آورند.

کتاب «پولم چه زود تمام شد» را برای بچه‌ها بخوانید و از تجربه‌های قهرمان داستان برای آن‌ها صحبت کنید. این گفت‌وگو زمینه‌ساز مناسبی برای آموزش کمیابی پول است.

2.به بهانه‌های مختلف و با مثال، از تفاوت نیازهای ضروری و خواسته‌‌ها با بچه‌ها صحبت کنید. داستان «چی لازم دارم، چی می‌خرم» داستان کودکی است که برای خرید شلوار به فروشگاه رفته و با اصرار و خراب‌کاری، با لباس اژدهادار به خانه برمی‌گردد، در حالی که شلوار ندارد. بعد از خواندن این داستان، از بچه‌ها دربارۀ تفاوت نیازهای ضروری و خواسته‌ها بپرسید. برای‌‌شان توضیح دهید که باید همیشه اول به نیازهای‌شان اولویت بدهند و بعد سراغ خواسته‌ها بروند.

3.بگذارید بچه‌ها با پول‌شان برای کسانی که دوست دارند هدیه بخرند. این کار به آن‌ها کمک می‌کند احساس بهتری به خودشان داشته باشند و ارزشمندی پول و پس‌انداز را درک کنند. درست مثل شخصیت اصلی داستان «با پولم هدیه هم می‌خرم»که از پس‌انداز خودش برای دوستان و خانواده‌اش هدیه خرید، اما مراقب بود پولش تمام نشود. بچه‌ها باید بدانند برای انتخاب هدیۀ مناسب، باید معیارهایی را در نظر بگیرند و یکی از معیارهای بسیار مهم، نگاه کردن به جیب‌شان است؛ مثل نندی که در کتاب «به اندازۀ پولم خرید می‌کنم» برای دوستش هدیۀ مناسب خرید.

4.اجازه دهید اشتباه کنند. به فرزندتان کمک کنید پول خود را مدیریت کند، اما اختیار او را در دست نگیرید. ایرادی ندارد آن‌ها چند تصمیم تأسف‌بار بگیرند، از دست دادن پول را ببینند و ناراحت شوند تا در دفعات بعدی بهتر خرید کنند.

الکس، شخصیت اصلی داستان «خرج بیجا» از مجموعۀ 27جلدی داستان‌های سواد مالی، چند خرید اشتباه انجام می‌دهد و به این ترتیب، ‌پول لازم برای خرید مرد موشکی دوست‌داشتنی‌اش را از دست می‌دهد. این تجربه به او کمک می‌کند دفعۀ بعد تصمیمی کاملاً درست بگیرد.

5.قاطع باشید. دست آخر اینکه با شروع گفت‌وگو دربارۀ خرج پول و رقم زدن تجربه‌های جدید، چاره‌ای ندارید جز اینکه قاطع باشید. اگر قواعد و مقررات خوبی را مشخص کرده‌اید اما باز هم بچه‌ها می‌خواهند از آن تخطی کنند، اجازه ندهید ناراحتی و گریۀ آن‌ها کل برنامۀ آموزشی شما را خراب کند. داستان «وقت خرید با مامان» ماجرای مادر و فرزندانی است که در فروشگاه رفتارهای نادرستی دارند. مادر با صبوری برای بچه‌ها صحبت می‌کند و تصمیم‌های درست می‌گیرد.‌

متن این مقاله در نشریۀ رشد پیش‌دبستانی، شمارۀ 48، بهار 1401 منتشر شده است.