همۀ تلاش پدر و مادرها ساختن آینده‌ای روشن برای فرزندان است. ما بهترین مدارس، بهترین معلم‌ها و بهترین آموزش‌ها را برای‌شان فراهم می‌کنیم، از ادبیات و ریاضی گرفته تا موسیقی و هنر. در این میان، گاه نیز رؤیاهای دست‌نیافتۀ خودمان را برای فرزندمان آرزو می‌کنیم. می‌خواهیم آن‌ها به جایی برسند و چیزهایی را به دست بیاورند که ما حسرتش را داشتیم. بنابراین، دو راهکار در پیش می‌گیریم: هر آن چه نیاز دارند برای‌شان فراهم می‌سازیم و هر روز کلاس‌ها و آموزش‌های مختلف را برای‌شان تدارک می‌بینیم. ما آن‌ها را در بزرگ‌سالی مستقل، توانمند، مسئولیت‌پذیر و شاد تجسم می‌کنیم و از این تصویر قند در دل‌مان آب می‌شود. برای تحقق این تصویر، راه درست آن است که در کودکی بذری مناسب در وجود آن‌ها بکاریم.

هیچ کس یک‌شبه مسئولیت‌پذیر، پرتلاش و توانمند نمی‌شود. نباید انتظار پرورش چنین فرزندی را داشت، در حالی که در کودکی هر چه خواسته، بی‌درنگ در اختیارش بوده و هیچ گاه صبر کردن برای رسیدن به خواسته‌ها را تمرین نکرده است. برای پرورش نسلی توانمند، باید آن‌ها را در حد درک‌شان با مسائل مالی آشنا کنیم و اجازه دهیم تجربه‌های شخصی خود را از پول به دست آورند و محدودیت‌ها را درک کنند. این امر با آموزش سواد مالی به کودکان حاصل می‌شود.

یکی از مفاهیم مهم سواد مالی برای کودکان، پس‌انداز است. در میان همۀ درس‌های زندگی که برای فرزندمان مفید می‌دانیم، چه بسا هیچ کدام از آن‌ها دردی را دوا نکند. پس‌انداز درسی مهم و اثرگذار در آیندۀ آن‌ها است؛ درسی با ابعاد مالی و غیرمالی!

یکی از راه‌های مناسب ترغیب بچه‌ها به پس‌انداز و رفتارهای درست مالی، داستان‌گویی است. شنیدن داستان‌هایی با موضوع پس‌انداز موجب می‌شود کودکان خود را در موقعیت شخصیت‌ها بگذارند و تلاش کنند همان اتفاق‌ها را در زندگی شخصی خود بازسازی کنند.

برای ترغیب کودکان به پس‌انداز و روش درست انجام آن، ده نکتۀ کلیدی وجود دارد که در ادامه آمده و برای هر نکته، یک داستان برای کودکان معرفی کرده‌ایم. داستان‌ها از میان مجموعۀ 22‌جلدی و 40‌جلدی داستان‌های سواد مالی برای کودکان انتخاب شده است. این داستان‌ها را آکادمی هوش مالی تهیه کرده و در انتشارات قدیانی به چاپ رسیده است.

نکات کلیدی که باید در آموزش پس‌انداز به کودکان در نظر بگیرید، عبارت است از:

1.کودکان باید هدف پس‌اندازی مشخصی انتخاب کنند. این هدف ممکن است کالایی برای خودشان یا برای دوستان و اعضای خانواده باشد. مهم این است که انتخاب این هدف را به خودشان بسپاریم. داستان «چه روزی قلکم را بشکنم» داستان آرتور است که پول‌هایش را جمع می‌کند تا روز تولد خواهرش برای او خانۀ عروسکی بخرد.
2.قیمت هدف پس‌اندازی باید دقیق مشخص باشد. کودک باید بداند هر هفته چه میزان پس‌انداز کند و بعد از چند وقت به هدفش می‌رسد. پس‌انداز کردن برای بچه‌ها تمرین و آموزش صبر است. این شفاف بودن حساب و کتاب‌ها موجب می‌شود کودک دچار سردرگمی نشود. کتاب «اولین پول‌توجیبی من» داستان دفنی است که ماه آینده تولد پدرش است و او برای آن روز پول جمع می‌کند. او به کمک مادرش قیمت پیراهن مورد علاقۀ پدرش را به دست می‌آورد و حساب و کتاب می‌کند که چقدر باید پس‌انداز کند تا ماه آینده هدیۀ تولد را بخرد.

3.هدف پس‌اندازی ممکن است کوتاه‌مدت یا بلندمدت باشد. برای شروع پس‌انداز، اهداف مالی کوتاه‌مدت با قیمت‌های ارزان مناسب است تا انگیزۀ کودکان تقویت شود. «حساب و کتاب جیب من» داستان سانی است که با دوستش یک هدف پس‌اندازی کوتاه‌مدت دارند؛ رفتن به سینما! البته همیشه وسوسه‌ای بیرونی برای خرج کردن پول‌ها و نرسیدن به هدف پس‌اندازی وجود دارد.

4.برای آن‌که بچه‌ها در برابر وسوسه‌های بیرونی خرج کردن پول مقاومت بیشتری داشته باشند، یکی از راه‌های مناسب، تصویرسازی است. خوب است آن‌ها خود را در دو حالت تجسم کنند؛ یکی زمانی که لذت خوردن بستنی (یا هر وسوسۀ بیرونی دیگر) را تجربه می‌کنند و دیگر، وقتی پول‌های‌شان را جمع کرده‌اند و به هدف پس‌اندازی خود رسیده‌اند. داستان «کاش پول‌هایم را جمع می‌کردم» داستان موجود کوچولو و خواهرش است. یکی از آن‌ها پس‌انداز می‌کند و دیگری همۀ پول‌هایش را خرج می‌کند تا روزی که به فروشگاهی بزرگ می‌روند و خواهر موجود کوچولو با پس‌اندازش چیزهایی می‌خرد که دوست دارد.

5.در راه رسیدن به هدف پس‌اندازی، بچه‌ها انگیزۀ به دست آوردن پول بیشتر برای رسیدن زودتر به خواسته‌شان را دارند و ممکن است خودشان بخواهند دست به کار شوند و پول پس‌انداز کنند. داستان «چطور پول اسکیت را جور کنم» ماجراهای موجود کوچولو برای پر کردن قلکش است تا زودتر به اسکیت مورد علاقه‌اش برسد. این تلاش برای رسیدن به اهداف، به بچه‌ها ارزش پول را نشان می‌دهد و موجب می‌شود محتاطانه‌تر خرج کنند.

6.زمانی که کودکان با تلاش و صبر به هدف پس‌اندازی می‌رسند، برای‌شان تجربه‌ای متفاوت و دل‌چسب رقم می‌خورد. اعتماد به نفس آن‌ها تقویت می‌شود و احساس توانمندی می‌کنند. اگر این هدف هدیه برای دوستان و خانواده باشد، شادی مضاعفی به آن‌ها می‌دهد. داستان «با پولم هدیه هم می‌خرم» داستان بانی خرگوشه است که از قلکش برای دوستانش هدیه می‌خرد، اما هیچ وقت قلکش خالی نمی‌شود.

7.هدف پس‌اندازی گاه هدف مشترک همۀ اعضای خانواده است یا هدفی برای یکی از اعضای خانواده که برای همه مهم است. داستان «بز مشکل‌گشا» داستان بی‌تریس، دختری در خانواده‌ای فقیر است که با هدیه گرفتن یک بز، فروش شیر آن و پس‌انداز کردن، به رؤیای همیشگی‌اش، یعنی رفتن به مدرسه، می‌رسد.

8.گاهی اوقات، پس‌انداز برای رسیدن به هدفی در آیندۀ نزدیک نیست. کودکان باید یاد بگیرند بخشی از پس‌اندازشان را همیشه برای روز مبادا نگه دارند. داستان «پس‌انداز هویج» ماجرای رازی است که خاله سنجاب به سامی خرگوشه می‌گوید و پس‌انداز هویج شروع می‌شود تا در روزی طوفانی، خانواده را نجات دهد.

9.بعد از شروع پس‌انداز، ممکن است کودکان چند تجربۀ ناموفق داشته باشند و گاه، بخشی از آن را خرج کنند. در این مواقع، برای آن‌ها توضیح دهید که ممکن است دیرتر به هدف‌شان برسند و اگر پافشاری کردند، اجازۀ این کار را بدهید. داستان «خرج بیجا» داستان الکس است که بخشی از هدیۀ تولد و پول‌های قلکش را برمی‌دارد تا اسباب‌بازی مورد علاقه‌اش را بخرد و در راه، پولش را خرج می‌کند. در پایان داستان و بعد از تجربه‌ای ناموفق، تصمیم می‌گیرد پول‌هایش را پس‌انداز کند.

10.در کتاب «پس‌انداز می‌کنم» کودکان به صورت مستقیم با مفهوم پس‌انداز، مزایای آن و انواع روش پس‌انداز پول آشنا می‌شوند.

خواندن داستان‌ها با کودکان، گفت‌وگو با آن‌ها و بیان تجربه‌های شخصی، گام اول برای شروع پس‌انداز است. با کودکان خود همراه شوید. هدف پس‌اندازی را با انتخاب خودشان ترسیم کنید و به آن‌ها کمک کنید تجربۀ منحصر به فردی رقم بزنند. تکرار این تجربه‌ها و رفتارهای مالی درست به مرور آن را تبدیل به عادت مالی دائمی می‌کند.

متن این مقاله در نشریهٔ رشد پیش‌دبستانی، شمارۀ 47، زمستان 1400 منتشر شده است.