طرح پانزی¹ اصطلاحی اقتصادی است و مشابه ناتوانی مالی در سواد مالی است. وقتی کسی با عنوان سرمایه‌گذاری از دیگران پول می‌گیرد و سود آن‌ها را از سرمایه‌گذاران بعدی تأمین می‌کند، وارد بازی پانزی شده است. در حقیقت، سود اولین سرمایه‌گذاری چیزی نیست جز پولی که از سرمایه‌گذاران بعدی گرفته می‌شود و این چرخه همین طور ادامه می‌یابد. عاملان این بازی ابتدا تصور می‌کردند جریان همیشگی پول وجود خواهد داشت و در نتیجه، این بازی به هم نخواهد خورد؛ اما چنین سیستمی خیلی زود فرو می‌پاشد. از یک سو، از آن‌جا که این سیستم نیاز به جریان پیوستة سرمایه‌گذاری دارد، با کند شدن این جریان، شمارش معکوس فروپاشی شروع می‌شود. از سوی دیگر، معمولاً اولین سرمایه‌گذاران کم‌کم ناپدید می‌شوند یا مراجع قانونی جلوی این بازی را می‌گیرند. به هر روی، برای زندگی و مخارج ضروری هم نباید وارد بازی پانزی شد و قرض روی قرض ایجاد کرد؛ چرا که چنین سیستمی کاملاً ناپایدار است و با کاهش اعتبار شخص نزد دیگران، جریان پول‌رسانی کند شده و شمارش معکوس فروپاشی مالی آغاز می‌شود.

در طرح‌های هرمی به افراد وعده می‌دهند در صورت فروش محصولات (معمولاً محصولات بی‌کیفیت و گران) و دعوت از اعضای جدید به سیستم و سرمایه‌گذاری آن‌ها، درآمد کسب می‌کنند و به تدریج به سودهای هنگفت می‌رسند.

1. محصول یا خدمت واقعی و ارزشمند در این طرح‌ها عرضه نمی‌شود.
2. هر دو طرح‌ برای تداوم و بقا به جریان منظم پول سرمایه‌گذاران جدید نیاز دارند.
3. هر دو طرح با وعدۀ بازگشت پول و کسب درآمد غیرمعمول قربانی‌ها را به سرمایه‌گذاری متقاعد می‌کنند.

1. طرح پانزی مدعی سرمایه‌گذاری و کار کردن با سرمایه است؛ اما در طرح هرمی با فروش محصول یا خدمات مواجهیم (محصولات عرضه‌شده در طرح‌های هرمی معمولاً بی‌کیفیت و گران هستند و محصول واقعی و ارزشمند فروخته نمی‌شود.)
2. طرح پانزی ممکن است شبکه‌ای نباشد؛ اما طرح هرمی شبکه‌ای است. به این صورت که اعضای قدیمی اعضای جدیدتر را دعوت می‌کنند.
3. طرح پانزی کاملاً کلاهبرداری است و قانون با آن برخورد می‌کند؛ اما طرح هرمی با اینکه از اساس مشکل دارد، ممکن است در برخی مواقع مدتی در پوشش قانون اجرا شود.

هر جا پیشنهادی مالی به شما شد که یک یا چند نمونه از نشانه‌های زیر را داشت، باید به سلامت مالی آن تردید کرده و با دقت بیشتری جزئیات را بررسی کنید و با متخصصان آن حوزه در میان بگذارید:

- سود نجومی و تضمینی: وعدۀ پرداخت سودهای غیرمعمول و تضمینی نشانۀ بارز کلاهبرداری است. در حالت معمول، به دلیل ریسک و نبود قطعیت موجود در بازارهای مالی و سرمایه‌گذاری، امکان تضمین سود و بازدهی وجود ندارد.

- نامعلوم بودن هویت گردانندۀ طرح: در طرح پانزی اطلاعات چندانی دربارة تیم یا گرداننده در دست نیست و اگر هم باشد، معمولاً اسامی مستعار یا تقلبی است. طراح پانزی قطعاً نمی‌خواهد شناسایی شود.

- شفاف نبودن فعالیت‌ها: طرح پانزی با شفافیت کامل توضیح نمی‌دهد سود نجومی خود را چگونه کسب کرده و آن را تضمین می‌کند. مثلاً بعضی از طرح‌ها می‌گویند پول کاربران را در بازارهای سرمایه یا استخراج ارزهای دیجیتال سرمایه‌گذاری می‌کنند؛ اما نمی‌گویند چطور این ‌کار را انجام می‌دهند یا چگونه از ریسک نوسان‌های قیمت، سختی استخراج و... در امان هستند.

- نبود اطلاعات تماس: طرح‌های پانزی معمولاً آدرس و شماره تلفن‌های معتبری اعلام نمی‌کنند یا به آدرس‌های تقلبی و دفترهای کار چندروزه روی می‌آورند. ناشناسی از خصوصیات اصلی طرح پانزی است.

- نداشتن مجوزهای قانونی: طرح‌های پانزی مجوزهای قانونی ندارند. البته فراموش نکنید که گاهی اوقات طرحی به ‌قدری حرفه‌ای است که مقامات قانون‌گذار را هم فریب می‌دهد یا با تبانی مجوز را دریافت می‌کند.

اگر تجربه‌ یا مشاهده‌ای از این دست طرح‌ها داشته‌اید، خوشحال می‌شویم برای آگاهی‌بخشی عمومی، در بخش نظرات آن را با ما و دیگر کاربران به اشتراک بگذارید.

 1ponzi scheme; ˈpänzē ˌskēm