هم دادن، هم گرفتن؛ فقط باید از شروط و قوانین بیمۀ بیکاری آگاه باشید تا در مواقع خاص، به‌موقع اقدام کنید. ایران سومین کشور خاورمیانه است که در قانون کار و تأمین اجتماعی خود، بیمۀ بیکاری را پیش‌بینی کرده است. در این مطلب با بیمۀ بیکاری، شروط و فرایند برخورداری از آن و دریافت مستمری آشنا می‌شویم.

بیمۀ بیکاری یکی از پوشش‌های بیمۀ تأمین اجتماعی است و برای حمایت از کسانی در نظر گرفته شده که بدون ارادۀ خود و موقتی کارشان را از دست داده‌اند. در حال حاضر، ملاک اصلی برای حمایت‌های قانونی از بیمه‌شدگان بیکار، غیرارادی بودن بیکاری آن‌ها است و خروج این افراد از اشتغال نباید به اراده و خواست آن‌ها بوده باشد.

اگر این شروط را داشته باشید، می‌توانید از مستمری بیمۀ بیکاری استفاده کنید:

- مشمول قانون کار و تأمین اجتماعی باشید.
- تبعۀ کشورهای خارجی نباشید.
- مستمری‌بگیر بازنشسته یا ازکارافتادۀ کلی نباشید.
- دارای حداقل شش ماه سابقۀ پرداخت حق بیمه باشید.
- در گروه صاحبان حرفه، مشاغل آزاد و بیمه‌شدگان اختیاری نباشید.
- از محل کار اخراج شده باشید.
- یک سال قرارداد کار با پرداخت حق بیمه داشته باشید.
- کارت پایان خدمت (برای آقایان) یا گواهی اشتغال به تحصیل داشته باشید.

اصلی‌ترین شروط تعلق بیمۀ بیکاری، اخراج از محل کار و داشتن حداقل شش ماه حق بیمه است. این شروط برای بیمه‌شدگانی که به علت بروز حوادث غیرمترقبه مانند سیل، جنگ، زلزله و آتش‌سوزی بیکار می‌شوند، متفاوت است. آن‌ها برای دریافت مستمری بیکاری نیازی به داشتن حداقل سابقه ندارند و حتی اگر در روز اول کار بر اثر این حوادث بیکار شوند، مقرری بیمۀ‌ بیکاری دریافت می‌کنند.

متقاضیان بیمۀ‌ بیکاری که کار خود را به صورت غیرارادی از دست بدهند، برای دریافت مستمری، باید حداکثر طی مدت سی روز از تاریخ بیکاری موضوع را به واحدهای ادارۀ تعاون، کار و رفاه اجتماعی محل اطلاع دهند و آمادگی خود را برای اشتغال به کار تخصصی یا مشابه آن اعلام کنند. مراجعۀ متقاضی بعد از سی روز، فقط با عذر موجه و با تأیید هیأت حل اختلاف ادارۀ تعاون، کار و رفاه اجتماعی تا سه ماه امکان‌پذیر است.

مسیر ساده‌تری هم برای اقدام هست؛ مراجعۀ غیرحضوری به سامانۀ جامع روابط کار، ثبت درخواست بیمۀ بیکاری و بارگذاری مدارک. ابتدا با کلیک روی لینک و مشاهدۀ این ویدئوی کوتاه، از مدارک لازم برای ثبت درخواست (با توجه به علت بیکاری خود) مطلع شوید. پس از ثبت‌نام و احراز هویت غیرحضوری، گام به گام مدارک را بارگذاری کنید.
به صورت عمومی ارائه یا بارگذاری این مدارک برای دریافت بیمۀ بیکاری لازم است:

- اصل و کپی یک سال آخر قرارداد کار یا رأی صادرشده
- اصل و کپی تمام صفحات شناسنامه
- چهار عکس سه‌درچهار
- اصل و کپی کارت ملی
- اصل و کپی مدرک تحصیلی یا مدرک فنی
- کپی صفحۀ اول دفترچۀ بیمه
- اصل و کپی گواهی کار از شرکت
- معرفی‌نامۀ کارفرما
- اصل و کپی کارت پایان خدمت برای آقایان

*کسانی که می‌خواهند مدارک خود را در سامانه بیمۀ بیکاری بارگذاری کنند، لازم نیست از مدارک بالا کپی بگیرند. فقط بارگذاری فایل اسکن آن‌ها کفایت می‌کند.

حق بیمۀ بیکاری که به میزان 3درصد دستمزد بیمه‌شده است، باید توسط کارفرما پرداخت شود. مبلغی که به عنوان حقوق و مستمری به بیمه‌شده تعلق می‌گیرد هم به اندازۀ 55درصد از حقوق او در زمان اشتغالش است. اگر شخص بیکارشده سرپرست خانوار باشد، به ازای هر فرد که تحت سرپرستی او است، 10درصد به آن مبلغ اضافه می‌شود. البته این مبلغ فقط تا سقف چهار نفر از افراد تحت سرپستی او تعلق می‌گیرد. بر اساس قانون بیمۀ بیکاری جدید، مستمری نباید کمتر از دستمزد مصوب سالانۀ شورای کار و همچنین بیشتر از 80درصد دستمزد متقاضی تعیین شود.

حداکثر مدت پرداخت بیمۀ بیکاری برای افراد مختلف، متفاوت است.

1. از لحاظ قانونی هیچ محدودیتی نه برای تعداد دفعات استفاده از بیمۀ بیکاری وجود دارد و نه برای فاصلۀ بین تعداد دفعات استفاده از آن. برای مثال، اگر پس از مدتی دریافت مستمری بیکاری دوباره به کار برگشتید، باید درخواست قطع بیمۀ بیکاری بدهید. در صورتی که پس از سپری شدن مدت زمانی (تفاوتی ندارد که چقدر باشد) دوباره بیکار شدید، می‌توانید دوباره درخواست دریافت مستمری بیکاری دهید.

2. بر اساس قوانین تأمین اجتماعی، دریافت بیمۀ بیکاری به طور کلی عواقبی از لحاظ سابقۀ بیمه در پی ندارد؛ اما اگر دریافت آن در دو سال آخر مانده تا بازنشستگی باشد، بر مبلغ مستمری و حقوق بازنشستگی افراد تأثیراتی می‌گذارد.

3. فقط بیمه‌شدگان بالای پنجاه‌وپنج‌سالی واجد دریافت بیمۀ بیکاری هستند که حداقل ده سال سابقۀ پرداخت حق بیمه داشته باشند.

4. محدودۀ زمانی مجاز برای دریافت بیمۀ بیکاری تا سن بازنشستگی بیمه‌شده است.

5. معاون ادارۀ کل امور بیمه‌شدگان سازمان تأمین اجتماعی در فروردین سال 1401 اعلام کرد که روال بازرسی تغییر کرده و دیگر همکاران تأمین اجتماعی حق بازرسی از در منازل را ندارند. در صورتی بیمۀ بیکاری شخص باید قطع شود که دلایل مستند و قانونی از اشتغال دوبارۀ او وجود داشته باشد. تماس با منزل یا مراجعه به خانه تخلف است و کارشناسان دیگر حق انجام این کار را ندارند.