پیش‌تر در مطلبی با عنوان «والدین آینده‌نگر» چند سؤال مهم را مطرح کردیم: چه زمانی سرمایه‌گذاری برای فرزندان را شروع کنیم؟ آن را تا چه مدت ادامه دهیم؟ کجا را برای این سرمایه‌گذاری انتخاب کنیم؟

بانک‌های مختلف طرح‌های متنوعی برای سپرده‌گذاری کودکان در نظر گرفته‌اند که شاید انتخاب را کمی دشوار سازد. از طرفی، بازدهی بلندمدت جذاب بورس نیز بسیاری از والدین را به فکر سرمایه‌گذاری اختصاصی برای فرزندان در این بازار انداخته؛ اما نمی‌دانند چگونه و از کجا شروع کنند. در این مطلب، حساب‌های بانکی مختلف مختص کودکان و نوجوانان را مقایسه می‌کنیم و سپس، فرایند سرمایه‌گذاری برای فرزندان را بیان خواهیم کرد.

برای گردآوری این اطلاعات، در گام نخست وب‌سایت رسمی تمامی بانک‌های کشور بررسی و طرح‌ها و خدمات مخصوص کودکان استخراج شده است. با توجه به عدم اطلاع‌رسانی کافی در بستر اینترنت، در گام دوم با مراکز تماس مشتریان بانک‌های کشور، تماس برقرار شده و اطلاعات گام نخست تکمیل و صحت‌سنجی شده است. در مواردی، اطلاعات دریافتی از گام اول و گام دوم برای یک بانک، همخوانی نداشته که در گام سوم به صورت حضوری و با مراجعه به شعب این بانک‌ها، صحت‌سنجی و تکمیل نهایی اطلاعات انجام شده است.

توصیۀ سواد مالی این است که تا حد امکان به نام فرزندتان‌ پس‌انداز و سرمایه‌گذاری کنید. با این کار، بین حساب سرمایۀ خود و فرزندان‌ تفکیک قائل می‌شوید و در موقعیت‌های مختلف و بهانه‌های گوناگون، به آن دست نمی‌زنید.

بر اساس آخرین بخشنامۀ بانک مرکزی، افتتاح حساب برای افراد زیر هجده سال در قالب یکی از موارد زیر در تمام بانک‌های کشور انجام می‌شود و می‌توانید در هر بانکی که تمایل دارید، مطابق این رویه افتتاح حساب کنید:

• اگر فرزندتان زیر دوازده سال است (یعنی از لحظۀ تولد تا فوت کردن شمع تولد دوازده‌سالگی):
  o خودش نمی‌تواند به تنهایی حساب باز کند.
  o اما شما به عنوان ولی (پدر یا جد پدری)، قیم¹ یا وصی (که در ادامه توضیح داده‌ایم ) می‌توانید به نام او هر نوع حسابی به جز حساب جاری با دسته‌چک باز کنید. البته فقط خودتان اجازهٔ برداشت دارید.
  o شما به عنوان مادر، فقط می‌توانید به نام او حساب قرض‌الحسنه باز کنید. فقط هم خودتان می‌توانید از آن برداشت کنید. در صورت فوت مادر، تنها بعد از هجده‌سالگی توسط فرزند اجازهٔ برداشت وجود خواهد داشت.
  o افراد دیگر، هر چند ولی و قیم و وصی و مادر هم نباشند، می‌توانند به نفع کودک حساب سپردۀ سرمایه‌گذاری (کوتاه‌مدت و بلندمدت) باز کنند که علاوه بر بازکنندۀ حساب، کودک هم بعد از بزرگ شدن و گرفتن حکم رشد² می‌تواند از آن برداشت کند.
• اگر فرزندتان بین دوازده تا هجده سال تمام دارد:
  o می‌تواند به بانک مراجعه کند و فقط حساب قرض‌الحسنه باز کند. البته تا هجده‌سالگی امکان برداشت حساب نخواهد داشت؛ مگر اینکه وقتی پانزده‌ساله شد، از دادگاه حکم رشد (که در ادامه توضیح داده‌ایم ) بگیرد.
  o می‌تواند به دادگاه مراجعه کند و با گرفتن حکم رشد (که در ادامه توضیح داده‌ایم)، علاوه بر حساب قرض‌الحسنه، سپردۀ مدت‌دار باز کند؛ اما تا قبل از هجده‌سالگی نمی‌تواند حساب‌های مدت‌دار باز کند. از آن‌جا که حکم رشد دارد، اجازهٔ برداشت از حساب هم دارد.
  o بزرگ‌ترها می‌توانند مطابق آن چه برای افراد زیر دوازده سال گفته شد، برای کودکان دوازده تا هجده سال هم حساب باز کنند.

افتتاح حساب و برداشت در تمام بانک‌ها طبق همین دستورعمل در حال انجام است. مطابق آموزه‌های سواد مالی، یکی از اهداف اصلی ما از افتتاح حساب برای فرزندان‌مان‌، آشنایی آن‌ها با سواد مالی و مدیریت امور مالی شخصی‌شان است.

خبر بد آنکه متأسفانه با این فرایند دشوار و پرپیچ و خم برای افتتاح حساب، دریافت کارت بانکی و برداشت کودکان از حساب، هیچ گاه عملاً این اهداف سواد مالی محقق نمی‌شود.

خبر خوب اینکه برخی بانک‌ها و نئوبانک‌ها3 در راستای پاسخ به این نیاز والدین، با در نظر گرفتن امکانات و امتیازهای بیشتر، طرح‌هایی مخصوص کودکان و نوجوانان ارائه می‌دهند که محدودیت‌هایش بسیار کمتر است و استقلال مالی بیشتری به فرزندان‌مان می‌دهد. در ادامه، این طرح‌ها را دقیق‌تر بررسی می‌کنیم:

1. حساب دیجیتال کودک و نوجوان پاسارگاد
   این سرویس توسط شهرکیدزی ارائه شده و از سرویس‌های کودک‌محور در بانک پاسارگاد است. 
   حساب دیجیتال کودک و نوجوان پاسارگاد برای تمام کودکان زیر هجده سال قابل استفاده است و کافیست ابتدا شما یا همسرتان با مراجعه به اپلیکیشن زیپاد برای فرزندتان حساب دیجیتال را با این ویژگی‌ها، به‌صورت غیر حضوری ایجاد کنید:
   - افتتاح حساب برای فرزندان کاملاً غیرحضوری و رایگان است.
   - کارت اعتباری تحت عنوان «زی‌ کارت» به نام فرزند و با طرح‌هایی جذاب صادر می‌شود.
   - خرید حضوری و اینترنتی با «زی کارت» امکان‌پذیر است و والدین می‌توانند برای فرزندشان سقف مجاز خرید روزانه تنظیم کنند.
   - امکان واریز به زی‌ کارت و برداشت وجه نقد از دستگاه‌های خودپرداز وجود دارد.
   - سقف روزانۀ تراکنش‌های زی‌ کارت، 50میلیون تومان است.
   - امکان کارت به کارت در شبکۀ شتاب فعلاً وجود ندارد اما انتقال وجه به کیف پول پاسارگاد افراد امکان‌پذیر است.  
   - امکان نظارت والدین و رصد تراکنش‌ها و فعالیت‌های فرزندان در اپلیکیشن زیپاد وجود دارد.
   - امکان اعمال محدودیت در میزان تراکنش‌های فرزند اعم از خرید، برداشت و انتقال وجه در اپلیکیشن زیپاد برای والدین فراهم است.
   - این مجموعه همچنین سه اپلیکیشن سرگرمی دیگر مخصوص کودکان دارد:
        • ویدزی: دنیای کارتون و انیمیشن مخصوص کودکان
        • همبازی:بازی و سرگرمی‌های متنوع
        • پرنده: دنیایی از قصه‌های کودکانه
2. طرح بلوجونیور
   این طرح توسط بلوبانک، که یک نئوبانک و زیرمجموعۀ بانک سامان است، ارائه می‌شود.
   اگر فرزندتان هفت تا چهارده‌ساله است، کافی‌ست ابتدا شما یا همسرتان به صورت غیرحضوری در بلوبانک افتتاح حساب کنید. سپس، با دانلود و نصب اپلیکیشن بلوجونیور برای فرزندتان حساب باز کنید و از این ویژگی‌ها بهره‌مند شوید:
   - افتتاح حساب کاملاً رایگان و غیرحضوری است.
   - نوع حساب قرض‌الحسنه است.
   - کارت به نام فرزند و با طرح‌هایی جذاب صادر می‌شود.
   - امکان تعیین مبلغی به عنوان پول‌توجیبی هفتگی یا ماهانه و واریز مستمر و خودکار این مبلغ از حساب والدین به حساب فرزند وجود دارد.
   - سقف روزانۀ خرید کارت بلوجونیور 10میلیون تومان و برداشت نقدی 200هزار تومان است.
   - امکان نظارت والدین و رصد تراکنش‌ها و فعالیت‌های فرزندان در اپلیکیشن بلوجونیور وجود دارد.
   - فضای اپلیکیشن بلوجونیور همراه با آموزش مسائل سادۀ مالی به فرزندان است تا به مرور با پیچیدگی‌های مسائل مالی آشنا شوند.
   3. طرح آرزو
   این طرح توسط بانک ملی ایران ارائه می‌شود.
   برای افتتاح این حساب، مطابق شروط عمومی گفته‌شده در بخش ابتدایی مطلب، باید به صورت حضوری با همراه داشتن کارت ملی و شناسنامۀ یکی از والدین، شناسنامۀ فرزند و سند خانه یا اجاره‌نامه به یکی از شعب این بانک مراجعه کنید تا با طرح آرزو از این خدمات برخوردار شوید:
   - افتتاح حساب صرفاً با مراجعۀ حضوری به شعب انجام می‌شود.
   - نوع حساب قرض‌الحسنه است.
   - برای کودکان بالای هفت سال، آرزوکارت ملی صادر می‌شود.
   - امکان عضویت آنلاین در کانون جوانه‌های بانک ملی ایران و بهره‌مندی از سود، جوایز و آموزش مفاهیم مالی وجود دارد.
   - امکان عضویت آنلاین در اپلیکیشن مالی‌سرگرمی هُپ وجود دارد.
   4. طرح تاک
   این طرح توسط بانک کشاورزی ارائه می‌شود.
   برای افتتاح این حساب، مطابق شروط عمومی گفته‌شده در بخش ابتدایی مطلب، باید به صورت حضوری با همراه داشتن کارت ملی و شناسنامۀ یکی از والدین، شناسنامۀ فرزند به یکی از شعب این بانک مراجعه کنید تا با طرح تاک از این خدمات برخوردار شوید:
   - افتتاح حساب صرفاً با مراجعۀ حضوری به شعب انجام می‌شود.
   - نوع حساب قرض‌الحسنه است.
   - برای کودکان بالای هفت سال، کارت بانکی صادر می‌شود.
   - امکان عضویت آنلاین در سرزمین آربانج بانک کشاورزی و دریافت امتیاز و جوایز متنوع وجود دارد.
   - در این طرح سقف برداشت نقدی 100هزار تومان و سقف خرید 200هزار تومان به صورت روزانه است.
   5. طرح سپردۀ دانش‌آموزی
   این طرح نیز همانند زی‌کارت، توسط بانک پاسارگاد ارائه می‌شود.
   برای افتتاح این حساب، مطابق شروط عمومی گفته‌شده در بخش ابتدایی مطلب، باید به صورت حضوری با همراه داشتن کارت ملی و شناسنامۀ یکی از والدین و شناسنامۀ فرزندتان به یکی از شعب این بانک مراجعه کنید. مشخصات این طرح عبارت‌اند از:
   - امکان افتتاح حساب صرفاً برای دانش‌آموزان (کودکان بالای هفت سال) وجود دارد.
   - نوع حساب قرض‌الحسنه است.
   - افتتاح حساب رایگان و بدون کارمزد است.
   - 100هزار تومان هدیۀ افتتاح حساب به هر دانش‌آموز تعلق می‌گیرد.
   - برای دانش‌آموزان، کارت بانکی دانش‌آموز صادر می‌شود.
   6. طرح امید آینده
   این طرح توسط بانک آینده ارائه می‌شود.
   برای افتتاح این حساب، مطابق شروط عمومی گفته‌شده در بخش ابتدایی مطلب، باید به صورت حضوری با همراه داشتن کارت ملی و شناسنامۀ یکی از والدین، شناسنامۀ فرزند و کد پستی به یکی از شعب این بانک مراجعه کنید. برخی ویژگی‌های این طرح عبارت‌اند از:
   - دانش‌آموزان بالای دوازده سال بدون نیاز به حضور والدین و با همراه داشتن شناسنامه و کارت دانش‌آموزی امکان افتتاح حساب دارند.
   - نوع حساب قرض‌الحسنه است.
   - افتتاح حساب رایگان و بدون کارمزد است.
   - 30هزار تومان هدیۀ افتتاح حساب اعطا می‌شود.
   - این حساب‌ها نیز در طرح‌های قرعه‌کشی حساب‌های قرض‌الحسنه شرکت داده خواهند شد.
   7. طرح کارت نوجوان
   این طرح توسط بانک اقتصاد نوین ارائه می‌شود.
   برای افتتاح این حساب، مطابق شروط عمومی گفته‌شده در بخش ابتدایی مطلب، باید به صورت حضوری با همراه داشتن کارت ملی و شناسنامۀ یکی از والدین و شناسنامۀ فرزند به یکی از شعب این بانک مراجعه کنید. برخی ویژگی‌های این طرح عبارت‌اند از:
   - نوع حساب قرض‌الحسنه است.
   - برای کودکان بالای هفت سال، کارت بانکی صادر می‌شود.
   - امکان استفاده از خدمات اینترنت‌بانک، موبایل‌بانک و تلفن‌بانک وجود دارد.
   - سقف برداشت نقدی روزانه 100هزار تومان و انتقال روزانه 500هزار تومان است.
   8. طرح پس‌انداز مسکن جوانان
   این طرح توسط بانک مسکن ارائه می‌شود.
   برای افتتاح این حساب، مطابق شروط عمومی گفته‌شده در بخش ابتدایی مطلب، باید به صورت حضوری با همراه داشتن کارت ملی و شناسنامۀ یکی از والدین و شناسنامۀ فرزند به یکی از شعب این بانک مراجعه کنید. برخی ویژگی‌های این طرح عبارت‌اند از:
   - مدت این طرح پنج تا پانزده سال است.
   - در این حساب به صورت منعطف می‌توانید مشخص کنید ماهانه یا سالانه چه مبلغی از حساب شما یا همسرتان برداشت و به این حساب واریز شود و با این شیوۀ پرداخت، در انتهای دوره چه میزان دریافت خواهید کرد.
   - در این طرح امکان برداشت وجود ندارد، مگر با فسخ قرارداد.
   - در این طرح کارت بانکی صادر نمی‌شود.
   9. طرح آتیه پلاس
   این طرح توسط بانک سامان ارائه می‌شود.
   برای افتتاح این حساب، مطابق شروط عمومی گفته‌شده در بخش ابتدایی مطلب، باید به صورت حضوری با همراه داشتن کارت ملی و شناسنامۀ یکی از والدین و شناسنامۀ فرزند به یکی از شعب این بانک مراجعه کنید. برخی ویژگی‌های این طرح عبارت‌اند از:
   - مدت این طرح پنج تا بیست‌وپنج سال است.
   - امکان واریز مبالغ دلخواه در هر ماه و نبود الزام واریز وجوه به صورت ماه‌های متوالی وجود دارد.
   - در این طرح امکان برداشت وجود ندارد، مگر با فسخ قرارداد.
   - در این طرح کارت بانکی صادر نمی‌شود.
   - نرخ سود پرداختی مطابق با آخرین تعرفۀ نرخ سود بلندمدت مصوب بانک مرکزی است.
   10. طرح رفاه فردا
   این طرح توسط بانک رفاه کارگران ارائه می‌شود.
   برای افتتاح این حساب، مطابق شروط عمومی گفته‌شده در بخش ابتدایی مطلب، باید به صورت حضوری با همراه داشتن کارت ملی و شناسنامۀ یکی از والدین، شناسنامۀ فرزند و سند یا اجاره‌نامۀ خانه به یکی از شعب این بانک مراجعه کنید. برخی ویژگی‌های این طرح عبارت‌اند از:
   - مدت این طرح چهار تا بیست سال است.
   - در این طرح امکان برداشت تا انتهای دوره وجود ندارد، مگر با فسخ قرارداد.
   - در این طرح کارت بانکی صادر نمی‌شود.
   - به مبلغ اولیۀ افتتاح حساب سود بلندمدت و به مبالغی که حین دوره افزوده می‌شود، سود کوتاه‌مدت پرداخت خواهد شد.
   - نرخ سود پرداختی مطابق با آخرین تعرفه‌های نرخ سود مصوب بانک مرکزی است.

حدود بیست‌وپنج بانک در کشور وجود دارد. پس از بررسی قوانین افتتاح حساب برای افراد زیر هجده سال در تمام بانک‌های کشور، مقایسۀ کاملی میان طرح‌های مختلف مختص کودکان و نوجوانان در شبکۀ بانکی داشتیم. از دیدگاه سواد مالی، امکان مشارکت فرزند در فرایند افتتاح حساب، داشتن کارت بانکی به نام خود، امکان برداشت از حساب (با محدودیت‌های اعمالی والدین) و فراگیری سواد مالی حین کار با این حساب اهمیت بسیاری دارد و احتمالاً از نگاه والدین نیز سهولت در افتتاح حساب غیرحضوری و امکان رصد و نظارت بر حساب فرزندان مهم است. با این اوصاف، راحت‌تر قادر خواهید بود گزینۀ مطلوب را برای فرزندتان انتخاب کنید.

از آن‌جا که میانگین نرخ تورم چهل‌سالۀ اقتصاد ایران 20درصد و میانگین نرخ تورم در دهۀ اخیر بیش از 30درصد بوده، سپرده‌گذاری در بانک، حتی با فرض دریافت سود سالانۀ 20درصدی و دریافت بازدهی مرکب، نسبت به تورم عقب است و حتی قادر به حفظ قدرت خرید سرمایه‌ نخواهد شد. به همین دلیل، بسیاری از والدین ترجیح می‌دهند برای افق سرمایه‌گذاری بلندمدت در پربازده‌ترین بازار، یعنی بورس، سرمایه‌گذاری کنند و فرزندان خود را نیز زودتر با این فضا آشنا کنند.

سرمایه‌گذاری در بورس به دو روش مستقیم و غیرمستقیم انجام می‌شود:

• روش مستقیم: اگر دانش، تجربه و زمان لازم برای تحلیل و ارزیابی بازار و معامله در بورس را دارید، پس از دریافت کد معالاتی آنلاین، اقدام به خرید و فروش سهام کنید.
• روش غیرمستقیم: اگر دانش، تجربه و زمان لازم برای تحلیل و ارزیابی و معامله در بورس را ندارید، به کمک صندوق‌های سرمایه‌گذاری و به صورت غیرمستقیم در بورس سرمایه‌گذاری کنید.
  در روش غیرمستقیم به دلیل مدیریت سرمایه توسط تیمی حرفه‌ای، ریسک سرمایه‌گذاری کمتر و بازدهی (در صورت انتخاب صندوق مناسب) بیشتر خواهد بود.
  

1. ثبت‌نام فرزند در سامانۀ سجام: برای ثبت‌نام دو راه دارید:
   - ثبت‌نام حضوری: پدر فرزند به عنوان ولی، با همراه داشتن شناسنامه و کارت ملی خود و شناسنامه فرزند به یکی از دفاتر پیشخوان مراجعه کند.
   - ثبت‌نام غیرحضوری: مراجعه به درگاه سجام
2.  احراز هویت فرزند در سجام: پس از ثبت‌نام و دریافت کد رهگیری ده‌رقمی سجام، پدر فرزند با همراه داشتن مدارک شناسایی خود و فرزندش، برای احراز هویت او به صورت حضوری به یکی از دفاتر پیشخوان مراجعه می‌کند.
   * احراز هویت غیرحضوری برای افراد زیر هجده سال امکان‌پذیر نیست.
3.  ثبت‌نام فرزند در کارگزاری: در این مرحله با ثبت‌نام آنلاین در کارگزاری مدنظر، کد معاملاتی آنلاین به نام فرزندتان دریافت می‌کنید. (لیست کارگزاری‌های فعال)
   کارگزاری معمولاً بین یک تا دو روز کاری کد را صادر می‌کند و شما قادر خواهید بود در حساب فرزندتان، برایش سهام بخرید.
   * با رسیدن سن فرزندتان به هجده سال، کد معاملاتی به صورت موقت مسدود می‌شود و فرزند باید خودش برای احراز هویت به دفاتر پیشخوان مراجعه کند.
   

صندوق‌های سرمایه‌گذاری مزایای متعددی دارند که پیشنهاد می‌شود برای بررسی دقیق‌تر، مطلب «صندوق‌های سرمایه‌گذاری؛ شاه‌کلید سرمایه‌گذاری» را مطالعه کنید.

پس از مطالعۀ این مطلب و کسب دانش لازم دربارهٔ صندوق‌های سرمایه‌گذاری و انتخاب صندوق مناسب به کمک سامانۀ تخصصی رسام، فرایند زیر را طی کنید:

1. اگر صندوق مدنظرتان از نوع صندوق‌های مبتنی بر صدور و ابطال است، فرزندتان را در سایت صندوق ثبت‌نام کنید: معمولاً با جست‌وجوی نام صندوق در اینترنت و ثبت‌نام در سایت به نام فرزندتان قادر به شروع سرمایه‌گذاری خواهید بود؛ اما برای خرید واحد صندوق‌های برخی کارگزاری‌ها، باید ابتدا کد معاملاتی از آن شرکت دریافت کنید (یعنی ابتدا هر سه مرحلۀ فرایند سرمایه‌گذاری مستقیم را طی کنید) تا امکان سرمایه‌گذاری در صندوق‌ها را داشته باشید.
2. اگر صندوق مدنظرتان از نوع صندوق‌های قابل معامله در بورس است: واحد صندوق را از طریق سامانه معاملاتی سهام کارگزاری‌ها بخرید: مراحل سه‌گانۀ سرمایه‌گذاری مستقیم طی شود.
   *راهکار ساده‌تر:
   سامانهٔ معاملات رسام امکان معاملۀ متمرکز واحدهای برخی از برترین صندوق‌های سرمایه‌گذاری مختلف را مهیا کرده است. کافی است یک بار در این سامانه ثبت‌نام کنید تا قادر به سرمایه‌گذاری در بسیاری از صندوق‌ها باشید.
   

1. قیم به کسی می‌گویند که سرپرست و عهده‌دار مسائل کودک یتیم و متولی امر شخص محجور است. زمانی برای محجور قیم تعیین می‌کنند که ولی قهری یا وصی نداشته باشد. افراد تا هجده‌سالگی نمی‌توانند در امور مالی خود دخالت کنند. به همین دلیل، پدر یا پدرِ پدر تا پایان دوران کودکی (برای دختران تا نه سال و برای پسران تا پانزده سال) در مسائل مالی و غیرمالی و همچنین تا پایان دوران سفه (هجده سال برای همۀ افراد) در مسائل مالی، عهده‌دار امور فرزندان هستند و می‌توانند هر دخل و تصرفی را که به مصلحت آن‌هاست، انجام دهند. به پدر و جد پدری ولی قهری می‌گویند. اگر ولی قهری قبل از سنین ذکرشده فوت کند، می‌تواند شخصی را به عنوان وصی جایگزین خود کند. در این حالت، وصی پس از مرگ ولی قهری می‌تواند به طور عمده همۀ وظایف او را انجام دهد. اکنون در صورتی که محجور (کودک نیز شامل آن می‌شود) ولی یا وصی نداشته باشد، دادگاه شخصی را قیم انتخاب می‌کند که در غیاب افراد نام‌برده مسئول ادارۀ امور مالی او باشد؛ یعنی قیم از جانب دادگاه و به درخواست دادستان برای پشتیبانی از محجور مشخص و انتخاب می‌شود.

2. حکم رشد یعنی اگر چه شخص به بلوغ سنی و قانونی نرسیده، به بلوغ عقلی رسیده و به حدی توانایی دارد که به تنهایی از خدمات مالی بهره ببرد. افراد با مراجعه به دادگاه صالح تقاضای صدور حکم رشد می‌کنند. دادگاه‌های خانواده که صلاحیت رسیدگی به مسألۀ رشد را دارند، معمولاً برای احراز این وضعیت مفاهیمی را از مدعی و متقاضی می‌پرسند.

3. نئوبانک، بانکی کامل و شکل جدید بانکداری نوین است که وجود فیزیکی ندارد و فقط در گوشی تلفن همراه شماست. در نئوبانک، نرخ کارمزد عملیات بانکی کمتر و نرخ سود سپردۀ حساب‌های بانکی بیشتر از بانک‌های عادی است.