رفتارهای مالی سالم؛ بدون ربا
آنچه قرض‌دادن و قرض‌گرفتن را تبدیل به ربا می‌کند
گاهی نیاز ضروری و فوری به پول پیدا می‌کنیم و صندوق اضطراری هم کافی نیست؛ پس ناچاریم قرض بگیریم. تا اینجایِ کار، اشکالی ندارد، هرچند بدهی شمشیری دو لبه است. این رابطه مالی، زمانی ناسالم می‌شود که شرط شود بیشتر از مقداری که قرض گرفته‌ایم، بازگردانیم یا کاری برای قرض‌دهنده انجام دهیم. به این رفتار مالی ناسالم و ناروا، «ربا» می‌گویند.
یک رفتار مالی سالم
اگر در قرض، بازپرداخت مبلغ بیشتر یا انجام کاری، شرط نشود و قرض‌گیرنده هنگام بازپرداخت بدون شرط قبلی، مبلغ بیشتری به قرض‌دهنده پس بدهد یا کاری برای او انجام دهد، نه تنها اشکالی ندارد، بلکه نوعی قدردانی به حساب می‌آید و کاری مستحب و نیکو است.
به مثال‌های زیر دقت کنید:
- احمد برای سرمایهگذاری در بازار سهام، 5 میلیون تومان از دوستش قرض میگیرد و متعهد می‌شود در 2 ماه بعد، 6 میلیون تومان به وی بازپرداخت نماید.
- حمید برای خرید یک تلفن همراه هوشمند، 4 میلیون تومان از پسر عمویش میگیرد و با او قرار می‌گذارد تا چهار ماه، هر ماه یک میلیون و پنجاه هزار تومان به او بپردازد.
- نقاشی، از دوستش 5 میلیون تومان قرض میگیرد تا ماه آینده به وی بپردازد به شرط اینکه درِ خانه او را نیز رنگ کند.
- مریم به شخصی 1 میلیون تومان قرض می‌دهد به شرط اینکه ظرف یک ماه آینده، پولش را پس دهد و برای شادی ارواح پدر و مادرش یک ختم قرآن نماید.
در نظام رایج بانکی دنیا، سپرده‌گذاران به بانک قرض می‌دهند به شرط آنکه ماهانه «بهره» مشخصی دریافت کنند. این کار بر اساس تعریف، «ربا» است. اما در نظام «بانکداری بدون ربا» در ایران، روابط میان سپرده‌گذار و بانک به‌گونه‌ای طراحی شده است که ارکان ربا در آن شکل نگیرد.
امام صادق (علیه‌السلام) می‌فرمایند: «بازپرداخت بیشتر از آنچه قرض گرفته شده، دو نوع است؛ حرام و حلال. شخص قرض‌دهنده امید دارد قرض‌گیرنده هنگام ادای قرض، بیش از آنچه گرفته است، بپردازد؛ پس اگر بدون شرط به او زیادتر داد، برای او حلال است، اما نزد خداوند ثوابی ندارد. اما اگر کسی با این شرط قرض دهد که بدهکار بیشتر از آنچه قرض کرده برگرداند، حرام است» (وسائل‌الشیعه، ج18، ص160).
در نتیجه، تا سه رکن «قرض»، «شرط» و «زیاده» کنار هم نیایند، ربا در قرض اتفاق نمی‌افتد.
ربا در تمدید بدهی
گاهی اوقات نمی‌توانیم در سررسید، قرض خود را پرداخت کنیم. شاید این پیشنهاد مطرح شود که مقداری به مبلغ قرض اضافه شده و در عوض برای بازپرداخت، مهلت بیشتری داده شود. توجه داشته باشیم «تمدید مدت بدهی در ازای افزایش مبلغ بدهی»، «ربا» است. این نوع ربا را «ربای جاهلی» می‌نامند؛ زیرا در دوره جاهلیت و صدر اسلام، مرسوم بوده و اسلام آن را حرام می‌داند.
برای مثال، بهروز به رامین یک میلیون تومان بدهکار است و در انتهای ماه جاری، باید بدهی خود را بپردازد. بهروز و رامین توافق می‌کنند که بهروز تا دو ماه دیگر برای بازپرداخت بدهی فرصت داشته باشد، اما در عوض تا دو ماه دیگر، به‌جای یک میلیون تومان، یک میلیون و دویست هزار تومان به رامین بپردازد. این کار ربا و حرام است.
در شرایطی که به سررسید پرداخت بدهی نزدیک می‌شویم اما توان بازپرداخت آن را نداریم، بهتر است با طلبکاران مذاکره کنیم.
حرمت ربا
دریافت و پرداخت ربا، یکی از ممنوعیت‌های مالی در آموزه‌های اسلامی است؛ ممنوعیتی که خداوند در قرآن کریم با شدّت و سختی بسیاری بر آن پافشاری کرده است:
«کسانی که ربا می‌خورند، مانند کسانی هستند که شیطان با تماس خود آشفته حالشان کرده است. زیرا آنها گفتند: خرید و فروش هم مانند رباست. اما خداوند خرید و فروش را حلال و ربا را حرام کرده است. پس کسی که پند پروردگارش را اجرا کرد و از رباخواری دست کشید، آنچه در گذشته به دست آورده، برای خودش است و کارش به خدا واگذار می‌شود و کسانی که به رباخواری بازگردند، در آتش، جاودانه هستند. خداوند ربا را نابود و صدقات را افزون می‌کند و کسی که ناسپاسی و گناه می‌کند را دوست ندارد. مطمئن باشید کسانی که ایمان دارند و کارهای شایسته انجام می‌دهند و نماز به پا می‌دارند و زکات می‌پردازند، نزد پروردگارشان پاداش نیکو دارند و هرگز ترس از آینده و اندوه گذشته نخواهند داشت. ای کسانی که ایمان آورده‌اید، اگر به راستی اهل ایمان هستید، تقوای الهی پیشه کنید و ربا را ادامه ندهید. و اگر چنین نکردید، بدانید خدا و پیامبرش با شما خواهند جنگید؛ اگر توبه کنید، اصل سرمایه‌هایتان برای خودتان است [و بهره‌های گرفته شده را به مردم بازگردانید] که در این صورت نه ستم می‌کنید و نه مورد ستم قرار می‌گیرید»
- ربا در کلام همه پیامبران و در همه کتاب‌های آسمانی حرام شده است (بحارالانوار، ج103، ص121).
- بدترین کسب، رباخواری است (وسائل‌الشیعه، ج18، ص122).
- هرگاه خداوند بخواهد قومی را هلاک کند، ربا در بین آنها آشکار می‌شود (همان، ص123).
- ربا، هفتاد بخش دارد که ناچیزترین آن، مانند این است که مردی با مادر خود در مسجد الحرام، زنا کند (وسائل‌الشیعه، ج18، ص121).
- هرکس ربا بخورد، خداوند شکمش را به اندازه‌ای که ربا خورده است، از آتش جهنم پر می‌سازد و اگر از راه ربا، مالی به دست آورده باشد، هیچ عمل نیکی را از او نمی‌پذیرد و تا وقتی که ذرّه‌ای ربا پیشِ اوست، خداوند و فرشتگان پیوسته او را لعنت می‌کنند (وسائل‌الیشعه، ج18، ص122).
- رباگیرنده، ربادهنده، نویسنده قرارداد ربوی و دو شاهد آن، در گناه ربا مساوی هستند (همان، ص126).
- پیامبر خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) فرمودند: روزگاری بر مردم خواهد آمد که ربا را به اسم خرید و فروش، شراب را به اسم نبیذ و رشوه را به اسم هدیه حلال می‌شمارند(بحارالانوار، ج103، ص117).
حکمت تحریم ربا و آثار اقتصادی آن
امام رضا (علیه السلام) ربا را مایه تباهی اموال می‌دانند؛ زیرا ارزش یک درهم، یک درهم است و اگر انسان یک درهم را به دو درهم بخرد، یک درهم دیگر، ناحق است. خرید و فروش ربوی، در هر حال برای خریدار و فروشنده، خسارت است. ربا، کارهای نیک را از بین می‌برد، اموال را نابود می‌کند، مردم را به سودجویی علاقه‌مند کرده و قرض را از رونق می‌اندازد؛ در حالیکه قرض از کارهای نیک است. ربا، سبب فساد، ظلم و از دست رفتن ثروت‌ها است (وسائل‌الشیعه، ج18، ص121).
با گسترش ربا، ارزش‌های اخلاقی و اقتصادی کمرنگ می‌شوند؛ مانند شریک دانستن تهی‌دستان در دارایی‌هایمان، قرض‌الحسنه، انفاق‌های مالی، حق معلوم، مساوات مالی، سرمایهگذاری در طرح‌های عمومی و عام‌المنفعه و تجارت.
یک رفتار مالی ناسالم
ربا باعث می‌شود تمایل مردم به فعالیت‌های اقتصادی تولیدی، بازرگانی و خدماتی و مشارکت در آنها کاهش یابد؛ زیرا ثروت اشخاص بدون هیچ ارتباطی با بخش واقعی اقتصاد و ارائه کالا و خدمات، سوددهی ثابت و بدون ریسک خواهد داشت.
امام صادق (علیه السلام) فرمودند: «اگر ربا حلال بود، مردم تجارت و معاملات مورد احتیاج را ترک می‌کردند؛ پس خداوند ربا را حرام کرد تا مردم از حرام به سوی حلال و از ربا به سوی تجارت و دادوستد روی آورند» (وسائل‌الشیعه، ج18، ص120).
در روایتی از پیامبر خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) رباخوار در قالب انسانی با شکم بزرگ و نامتناسب با دیگر اندام‌ها تمثّل یافته است که توان حرکت مستقیم خود را بر اثر بزرگی و سنگینی شکم از دست داده است (مستدرک‌الوسائل، ج13، ص331).
حقیقت شخص و جامعه‌ای که دچار رباخواری است، چنین است. جریان ربا، جامعه را از تعادل اقتصادی، ثبات و همسانی سطح درآمدها با تولید واقعی اقتصاد خارج می‌کند.
ربا ظلم است
زیرا با قرض دادن مال، ملکیت آن را از خود قطع کرده و به دیگری منتقل می‌کنیم؛ در عوض، قرض‌گیرنده تعهد می‌کند آن مال را در زمان معینی یا هر وقت از او درخواست کردیم، به ما بازگرداند. با انتقال ملکیت آن مال به قرض‌گیرنده، اگر آن مال را از او بدزدند یا به هر دلیل دیگری، نابود شود، وظیفه دارد در سررسید، مال را به ما بازگرداند. به همین صورت، اگر قرض‌گیرنده با مال، فعالیت اقتصادی نماید و به سودآوری برسد، آنچه منجر به سود شده، داراییِ قرض‌گیرنده بوده و ما در آن سود، حقی نداریم.
اگر بخواهیم با ثروت خود، سود کسب کنیم، می‌توانیم آن را نه در قرض، که در قراردادهای دیگری همچون مشارکت، مضاربه، اجاره به شرط تملیک، مرابحه و... به کار اندازیم؛ هر کدام از این قراردادها، شرایط و آثار خاص خود را دارند و با قرض متفاوت هستند. گزینه‌های مناسب سرمایهگذاری، علاوه‌بر حلال بودن و سودآوری، رشد اقتصادی فرد و جامعه را در پی دارند.
هشتگ‌های مرتبط
نظر خود را بنویسید
مطالب پیشنهادی
-
-
"صد ناز و نعمت" یا "نان جو آلوده در خون"
واکاوی مفهوم رزق و کسب درآمد. مجموعه درسگفتارهای کافه هوش مالی 1
-
آقای رئیس؛ چه کسی مسئول تدوین و اجرای سواد مالی در کشورها است؟
بخش آموزشی و تربیتی؟ بخش مالی؟ بخش اقتصادی؟
-
-
نظرات
سلام عالی بود با توجه به وجود این همه ایات و روایات و تبیین بزرگان ولی هنوز هم یکی از مسائل مبتلابه همینه متأسفانه امروز اهتمام مردم به شرعیات وترس از عقوبت الهی کمتر شده که شاید یکی از دلایلش عدم رعایت برخی به ظاهر متدینین باشه و البته دلایل مختلف دیگه
سلام ، اگر شخصی چک های دیگران که برای ماههای آتی است بگیرد و به آنها چک های روز بدهد و ۲ درصد از سود بگیرد این هم ربا است ؟
سلام منظورتان از 2 درصد سود، اين است كه دو درصد كمتر از ارزش چك به صاحب چك بپردازد و چك را بگيرد؟ اگر چنين باشد، چون چك روز كه پشتوانه در حساب بانكي دارد (بي‌محل نيست)، در حكم پول نقد است و همان روز قابل نقد شدن است، ربا نيست. موفق باشيد.
سلام .مطالب عالی و آموزنده بود و مخصوصا استفاده از آیات و روایات در داخل متن که کمک بسیاری در درک مطلب دارد . تشکر
مطالب بسیار جامع و مفید بود.بخصوص روایات و ایات خیلی تاثیرگزار بودند.سپاس فراوان
سلام و قت بخیر. خوب با شرایط فعلی نمیشه این انتظار روداشت . نرخ تورم، قسمت ارز ، ارزش خیلی پایین ارز ملی ، هیچکس نمیخواد که ضرر کنه. حداقل همون نرخ بانکی رو بگیرن
با سلام. هر مقدار زیاده‌ای مازاد بر قرض، ربا است. برای در امان ماندن از کاهش ارزش پول می‌توان سکه طلا قرض داد (خود سکه طلا را باید تحویل داد) و در سررسید نیز سکه طلا پس گرفت (تحویل گرفت). موفق باشید.
سلام. مطالب بسیار خوب، بدون شاخ و برگ اما جامع و کامل و آموزنده بود مثال ها کاملا به فهم مطلب کمک کرد. با تشکر از شما.
سلام ممنون از توضیح بسیار عالی و کامل شما در زمینه ربا، آیات و روایات در خصوص ربا و مثال هایی که آورده شده بود مطلب را قابل درک تر کرده است .
با تشکر از این مطالب آموزنده و عالی. مثال های خیلی خوبی آورده شده. با تشکر از شما
سلام فوق العاده بود مطالب و بسیار آموزنده و به نظرم یکی از زیباترین بخش های این مطلب استفاده از سخنان امام صادق و .. بود ممنونم
باسلام و وقت بخیر... باتشکر از مطالب بسیار اموزنده و خوبی که درخصوص ربا کاملا شفاف بیان کردید و برای بنده ربا جاهلی و بانکداری بدون ربا بسیار جالب و مفید بود.به نظر من اگر سیستم بانکی میتوانست دررابطه با اینکه سرمایه ی سرمایه گذار در کدام قسمت از چرخه اقتصادی مورد استفاده قرار میگیرد به مشتری اطلاع دهد افراد بیشتری پولهایشان رادر بانک میگذاشتند.
سلام خیلی ممنون استاد مطالب خیلی کامل و مفید بود ممنون از زحماتی که کشیده بودید🙏
سلام وقت بخیر.مطالب خیلی عالی بودن و کامل و مخصوصا مثال های ساده ای که زده بودین که موضوع رو بهتر بفهمیم. ولی خب استاد با این شرایط بعضیا مجبور میشن اینطوری قرض بگیرن که یه گوشه ای از زندگیشونو بگذرونن
خیلی ممنون از توضیحات صریح و روان از مبحث ربا ولی من هنوز متوجه اینکه بر چه اساس بهره ای که بانک میگیره ربا حساب نمیشه؟
سلام استاد ممنون بابت پست مفیدتون مثال های خوب و شفافی برامون در نظر گرفته بودید