حال و هوای سواد مالی در جهان

چکیده‌ای از مطالب آموزشی کارشناسان آکادمی هوش مالی در برنامۀ بازار تهران از شبکۀ رادیو تهران با موضوع سواد مالی در جهان

سواد مالی مقوله‌ای ضروری برای مردم همۀ کشورهاست؛ اما جوامع مختلف، رویکرد متفاوتی به آن دارند و مردم در مسیر کسب آگاهی‌های مالی با موانعی دست به گریبان‌اند. دهه‌هاست که کشورهای غربی و پیشرفته، ترویج و آموزش سواد مالی را شروع کرده‌اند تا هم مدیریت امور مالی را برای زندگی بهتر به شهروندان آموزش دهند و هم به پیشرفت اقتصادی کشور کمک کنند.

کارشناسان آکادمی هوش مالی، به منظور آشنایی فعالان این حوزه با سواد مالی در جهان، در برنامۀ بازار تهران رادیو گفت‌وگو حضور پیدا کرده و خلاصه‌ای از گفت‌وگوهای اختصاصی با صاحب‌نظران کشورهای مختلف را ارائه کرده‌اند. در ادامه، خلاصه‌ای از این برنامه‌ها را مطالعه می‌کنید:

سواد مالی در آمریکا؛ نظام سرمایه‌داری و فرهنگ مصرف‌گرایی

آموزش سواد مالی در آمریکا از بسیاری جهات، منعکس‌کنندۀ سلسله مراتب اقتصادی جامعه است؛ یعنی اگر فردی در خانواده‌ای مرفه به دنیا آمده باشد، این آموزش‌ها هم جزئی از زندگی روزمرۀ اوست.

آمریکا به عنوان بزرگ‌ترین اقتصاد جهان، در مقایسه با کشورهای غربی، یکی از نمونه‌های نه چندان موفق در آموزش سواد مالی است. پروفسور کوین ریچاردز، استاد فلسفۀ هنر دانشگاه پنسیلوانیا در مصاحبۀ اختصاصی با آکادمی هوش مالی، نظام سرمایه‌داری و ترویج مصرف‌گرایی را دو عامل اصلی کم‌سوادی مالی مردم آمریکا برشمرد. او معقد است که نظام سرمایه‌داری بزرگ‌ترین مانع آموزش سواد مالی در این کشور است و اصلاً به نفع نظام سرمایه‌داری نیست که مصرف‌کنندگانی باسواد داشته باشد. برعکس، مدام روی هزینه کردن، لذت‌های فوری، استفاده از کارت اعتباری و چرخۀ معیوب بدهی تأکید می‌شود. به عبارت دیگر، آموزش سواد مالی در آمریکا از بسیاری جهات، منعکس‌کنندۀ سلسله مراتب اقتصادی جامعه است؛ یعنی اگر فردی در خانواده‌ای مرفه به دنیا آمده باشد، این آموزش‌ها هم جزئی از زندگی روزمرۀ اوست.

به گفتۀ آقای ریچاردز، یکی از پارادوکس‌ها این است که دانشگاه‌های آمریکا فرصت‌های بسیار خوبی در اختیار دانشجویان قرار می‌دهد؛ اما این امکانات در دسترس همه نیست چون تحصیل در آمریکا بسیار گران است. دانشجویان وام می‌گیرند تا در دانشگاه تحصیل کنند و پس از آن و درست زمانی که قرار است تصمیم بگیرند با دانشی که کسب ‌کرده‌اند چه کاری برای دنیا انجام دهند، با بدهی بسیاری مواجه هستند. در نتیجه، امکان تصمیم‌گیری بر مبنای ایدئال‌های‌شان را ندارند. خلاصۀ صحبت‌های کوین ریچاردز عبارت است از:

  1. هزینۀ زندگی در آمریکا بسیار بالاست و فقط در بعضی ایالت‌ها آموزش سواد مالی در مدارس اجباری است. نظام آموزشی در ایالت‌های مختلف، به صورت متفاوت عمل می‌کند و عموماً تصمیم‌هایی هم که گرفته می‌شود به هیچ وجه قرار نیست نظام آموزشی را متحول کند. چون باعث کاهش سود نظام سرمایه‌داری می‌شود.
  2. صنعت سرگرمی و تبلیغات به جای متمرکز شدن بر مفهوم «چه کارهایی باید انجام دهید»، مدام روی «چه چیزهایی دارید و باید داشته باشید» تمرکز کرده است.
  3. در نهایت نقل بسیار آموزنده از ویلیام گدیس، رمان‎‌نویس آمریکایی: آمریکایی‌ها باید میان چیزهایی که «ارزش داشتن» دارند و چیزهایی که «ارزش بودن» دارند، انتخاب کنند. اما بیشتر آن‌ها ترجیح می‌دهند با خرید کالاهای مصرفی، خود را موفق نشان دهند.

سواد مالی در فرانسه؛ آموزش مهارت‌های مالی در مدارس

در فرانسه اقدامات بسیاری برای بهبود سواد مالی مردم انجام شده است. برای مثال ابزارهایی برای سنجش دانش مالی مردم طراحی شده و دولت هم قصد دارد سواد مالی را در برنامه‌های درسی مدارس بگنجاند. سازمان همکاری و توسعۀ اقتصادی بخشی به نام شبکۀ بین‌المللی آموزش مالی تأسیس کرده است. به گفتۀ فلور آن مسی، دبیر اجرایی این شبکه از فرانسه، سواد مالی تنها به دانستن نرخ تورم یا سود مرکب ختم نمی‌شود. کارشناسان با استفاده از ابزارهای طراحی‌شده، رفتارهای مالی مانند میزان تمایل افراد به پس‌انداز، بودجه‌بندی، برنامه‌ریزی مالی و رویکرد آن‌ها به پول و امور مالی را ارزیابی می‌کنند.

بر اساس آخرین ارزیابی‌ها، فرانسوی‌ها دانش کافی دربارۀ نرخ تورم دارند و بودجه‌بندی را به خوبی می‌شناسند و اصولاً این رفتارها را در خانواده و از والدین‌شان می‌آموزند. آن‌ها پس‌اندازکنندگان خوبی هستند اما نه به اندازۀ مردمان آسیا. طبق آخرین آمار و ارقام، میزان پس‌انداز در کشورهایی آسیایی از متوسط کشورهای عضو سازمان همکاری و توسعۀ اقتصادی بیشتر است.

به گفتۀ خانم مسی، یکی از حوزه‌هایی که نیاز به بهبود دارد، نحوۀ استفاده از اعتبار است. با اینکه چارچوب حمایت از مصرف‌کننده در این کشور به صورت بسیار قوی پایه‌ریزی شده، اما قشر کم‌درآمد و کم‌سواد به راحتی از کارت اعتباری استفاده کرده و خود را بدهکار می‌کنند. نکتۀ جالب توجه دیگر این است که در فرانسه هنوز صحبت کردن دربارۀ پول در خانه تابو محسوب می‌شود. کارشناسان در تلاش‌اند این فرهنگ را تغییر دهند. در برابر این ضعف‌ها اما اقدامات خوب زیادی هم انجام شده است. برای مثال، چند سالی است که پروژۀ ادغام سواد مالی با درس‌های دیگر در مقطع راهنمایی و دبیرستان شروع شده و از سوی دیگر، دولت و بانک مرکزی در رویدادهایی مانند هفتۀ جهانی پول یا کمپین‌های آگاهی دربارۀ امور مالی مشارکت می‌کنند.

خانم مسی با استناد به پژوهش‌ها و مطالعات انجام‌شده توضیح داد که سواد مالی خانم‌ها در فرانسه، درست مانند دیگر کشورهای جهان در سطح پایینی قرار دارد. به گفتۀ او، عموماً زن‌ها بیشتر از خودشان، به خانواده اهمیت می‌دهند و البته باید متوجه این موضوع باشند که اگر به خودشان توجه نکنند، مراقبت از خانواده هم به مراتب سخت‌تر خواهد بود. آن‎‌ها با بالا بردن سطح سواد مالی خود، حمایت بهتری از خانواده خواهند داشت.

سواد مالی در کنیا؛ نقش سازمان‌های مردم‌نهاد در آموزش مهارت‌های مالی

مدیریت امور مالی خانواده در کنیا عموماً بر عهدۀ زنان است. مردها نان‌آور خانواده‌اند و بعد از هر روز کاری، دستمزد خود را به خانم‌ها می‎‌دهند و آن‌ها هستند که تصمیم می‌گیرند با درآمد به‌دست‌آمده چه کار کنند و چطور آن را برای خانواده خرج کنند.

کارشناسان معتقدند آموزش سواد مالی بهترین راهکار برای رهایی از فقر در جوامع است. به همین دلیل در بسیاری از کشورهای آفریقایی، سازمان‌های مردم‌نهاد و اجتماع‌محور تأسیس شده‌اند تا این مهارت‌ها را به مردم آموزش دهند. ایوب سلیمان تیمه، بنیان‌گذار یکی از شرکت‌های تعاونی پس‌انداز در کنیا، در گفت‌وگوی اختصاصی با آکادمی هوش مالی به تأکید بر مهارت‎‌های مالی در بانک‌ها یا سازمان‎های مردم‌نهاد اشاره کرد. او توضیح داد با توجه به اینکه این آموزش‌ها در مؤسسات آموزشی یا مدارس وجود ندارد، نهادهای مذکور بودجه‌بندی و مدیریت امور مالی را به قشر کم‌درآمد و فقیر آموزش می‌دهند.  او معتقد است همین فعالیت‌ها باعث شده سطح سواد مالی زنان و مردان کنیایی در چند سال گذشته افزایش یابد.

از سوی دیگر، باز کردن حساب‌های بانکی در کنیا به خصوص در میان جامعۀ مسلمان این کشور، به دلیل حرام بودن بهره و ربا رایج نیست. اما از زمانی که شرکت‌های تعاونی پس‌انداز تأسیس شده‌اند دسترسی این قشر به خدمات مالی تا حدود زیادی افزایش یافته است. این صندوق‌ها به ویژه برای خانم‌ها کاربرد بسیاری دارد. آن‌ها انجمن‌هایی تشکیل می‌دهند، وام دریافت می‌کنند، کسب‌وکار خود را به صورت گروهی یا انفرادی راه می‌اندازند و در نهایت، پس از پایان پرداخت اقساط، به استقلال مالی می‌رسند.

مدیریت امور مالی خانواده نیز عموماً بر عهدۀ زنان است. مردها نان‌آور خانواده‌اند و بعد از هر روز کاری، دستمزد خود را به خانم‌ها می‎‌دهند و آن‌ها هستند که تصمیم می‌گیرند با درآمد به‌دست‌آمده چه کار کنند و چطور آن را برای خانواده خرج کنند. آقای سلیمان تیمه معتقد است، زنان باهوش کنیایی با پولی که از شوهران‌شان می‌گیرند به انجمن‌های تعاونی می‌پیوندند و بخشی از پول را پس‌انداز می‌کنند.

همچنین، چالش‌های جالبی برای تشویق مردم به پس‌انداز برگزار می‌شود. یکی از آن‌ها، «چالش 52هفته‌ای پس‌انداز» است. مردم در شبکه‌های اجتماعی به یکدیگر نشان می‌دهند که در طول 52 هفته چطور، با استفاده از چه روش‌هایی و البته چقدر پس‌انداز می‌کنند. آن‌ها مبالغ اندکی را که به تدریج کنار گذاشته‌اند، در قلک جمع می‌کنند و در پایان سال آن را می‌شکنند.

سواد مالی در انگلستان؛ ضرورت آموزش دانش و مهارت‌های مالی

آثار اقتصادی همه‌گیری کرونا به خوبی نشان داد که آموزش سواد مالی از اهمیت بسیاری برخوردار است. کشورهایی که سال‌ها پیش و بعد از وقوع بحران مالی این آموزش‌ها را شروع کردند، به خوبی موفق شدند از پس تبعات اقتصادی کرونا برآیند. با این حال، هنوز در بعضی کشورها، بر آموزش سواد مالی در مدارس تأکید نمی‌شود. به گفتۀ پروفسور جان دان، استاد دانشگاه کمبریج انگلستان، بهتر است آموزش این مهارت‌ها ابتدا در خانواده و از طریق والدین و بعدها در مدارس انجام شود. بر اساس پژوهش‌هایی که اخیراً انجام شده، سواد مالی بخش عمده‌ای از جمعیت این کشور پایین است. بسیاری از انگلیسی‌ها دربارۀ پس‌انداز، بیمه، سرمایه‌گذاری و حتی نحوۀ استفاده از حساب‌های بانکی دانش و مهارت کافی ندارند. برخی مدارس و مؤسسه‌های آموزشی، شروع به آموزش‌هایی در این زمینه کرده‌اند تا مردم بتوانند کنترل بیشتری بر امور مالی زندگی خود داشته باشند. اما در بیشتر مدارس خبری از این آموزش‌ها نیست و عملکرد چندان خوبی ندارند.

آقای دان آسیب‌پذیری اقتصادی و مالی مردم انگلستان بعد از کرونا را نتیجۀ شکست سیاست‌های آموزشی در سی سال گذشته می‌داند و معتقد است اگر مدارس منابع بیشتری داشتند، به درستی مدیریت می‌شدند و حمایت بیشتری از معلم‌ها می‌شد، موفق‌تر عمل می‌کردند.

به گفتۀ او، در مقایسۀّ میزان دانش مالی زنان و مردان، سطح سواد مالی زنان انگلیسی پایین‌تر است؛ حتی کمتر از سطح سواد مالی زنان در کشورهای آفریقایی. چون در کشورهای آفریقایی دانش مالی به شکل گسترده‌ای به زنان منتقل می‎شود و بسیاری از کسب‌وکارهای خرد و فعالیت‌های اقتصادی در اختیار آن‌ها قرار دارد.

او معتقد است تأسیس دولت رفاه در این کشور باعث شده قشر فقیر جامعه یا نتوانند شغلی پیدا کنند و یا امنیت شغلی نداشته باشند. آن‌ها یا قادر به پس‌انداز نیستند و یا اصلاً انگیزه‌ای برای این کار ندارند.

سواد مالی در آمریکا؛ آموزش سواد مالی راهکار افزایش آگاهی مالی

دوره‌های آموزش سواد مالی باید مانند تاریخ یا هر درس دیگری که برای بقا مهم است، در فرایند آموزش گنجانده شود. در عین حال، دولت باید آموزش این دوره‌ها را اجباری کند.

آشنایی با مفاهیم ساده و ابتدایی اقتصادی، مانند نرخ بهره، عرضه و تقاضا، مزایا و معایب سرمایه‌گذاری در بازارهای مختلف یا خرید صندوق‌ها از ضروریات زندگی در دنیای امروز است. اما برای بسیاری افراد حتی تحصیل‌کرده‌ها، درک امور مالی یا دشوار است یا اساساً علاقه‌ای به یادگیری این مفاهیم ندارند. اما اگر آن‌ها بدانند، دانش و اطلاعات دربارۀ این موضوع‌ها چطور در  داشتن آینده‌ای امن‌تر به آن‌ها کمک می‌کند، تغییر رویه می‌دهند.

به گفتۀ پروفسور حسین عسکری، استاد تجارت بین‌الملل دانشگاه جرج واشینگتن و مشاور اقتصادی پادشاه سابق عربستان، 70 درصد آمریکایی‌ها مفهوم سود مرکب را نمی‌دانند، 40 درصد آن‌ها حتی 500دلار برای اتفاقات غیرمنتظره کنار نگذاشته‌اند و بیش از نیمی از مردم آمریکا، از مفهوم سود مرکب سر درنمی‌آورند. عموماً آمریکایی‌ها تمام درآمدشان را صرف هزینه‌ها می‌کنند و عدۀ زیادی بدهکارند. چرا که آمریکا جامعه‌ای مصرف‌کننده است و تبلیغات مدام مردم را به سوی مصرف بیشتر سوق می‌دهد. خریدهای بی‌وقفه و تمام‌نشدنی مردم مشکلی است که باید حل شود. آن‌ها هنوز به این درک نرسیده‌اند که به جای پر کردن خانه از وسایل غیرضروری و بدون کاربرد، پس‌انداز کنند تا در آینده امنیت بیشتری داشته باشند.

آقای عسکری راهکار را آموزش سواد مالی می‌داند. او معتقد است این آموزش‌ها باید از سنین 14 سال به بالا، یعنی زمانی که فرزندان خانواده برای پول‌توجیبی‌های‌شان تصمیم می‌گیرند، شروع شود. دوره‌های آموزش سواد مالی نیز باید مانند تاریخ یا هر درس دیگری که برای بقا مهم است، در فرایند آموزش گنجانده شود. در عین حال، دولت باید آموزش این دوره‌ها را اجباری کند. این آموزش‌ها نه فقط در زندگی فردی، بلکه برای جامعه نیز مهم است. به گفتۀ او، وقتی شهروندان می‌خواهند رأی دهند و نامزدها را با یکدیگر مقایسه کنند، باید درک درستی از مبانی اقتصادی و مالی داشته باشند که متوجه شوند آن‌ها از چه سخن می‌گویند تا در نهایت، به انتخاب درست برسند.

هشتگ‌های مرتبط


نظر خود را بنویسید

مطالب پیشنهادی