بر هم زدن یا بر هم خوردن قرارداد
می‌توان یا نمی‌توان؟
هر کسی اقاله مسلمانی را در خرید و فروش بپذیرد، خداوند گناه او را در روز قیامت اقاله می‌کند (می‌آمرزد).
برخی قرادادها را نمی‌توان بر هم زد و برخی خود به خود به هم می‌خورند؛ گاهی با رضایت هر دو طرف می‌توان قرارداد را ادامه نداد و گاه تنها با رضایت یکی از طرفین، قرارداد دیگر معتبر نخواهد بود. آگاهی از این موارد، کمک بزرگی در تصمیم‌گیری‌های مالی کوچک و بزرگ ماست؛ از خرید یک دست پارچ و لیوان یا لباس گرفته تا اجاره یا خرید خانه و خودرو و حتی معامله سهام.
قرارداد اول: برای خرید خودرویی قرارداد می‌نویسید. پس از پرداخت بهای آن به فروشنده و تحویل خودرو، شما یا فروشنده هیچ یک به تنهایی نمی‌توانید این قرارداد را بر هم بزنید.
قرارداد دوم: با دوستتان چنین قرار می‌گذارید: به جای من، خودرویم را بفروش و در قبال این کار 500 هزار تومان به تو می‌پردازم؛ هر یک از طرفین این قرارداد، پیش از فروش خودرو میتواند به تنهایی آن را بر هم زند.
به بر هم زدن یک‌طرفه قرارداد، فسخ می‌گویند. چرا در قرارداد اول، اجازه نداشتیم یک‌طرفه معامله را فسخ کنیم اما در قرارداد دوم، این اجازه را داریم؟ پاسخ را باید در «لازم» یا «جایز» بودن قرارداد بجوییم. آگاهی از لازم یا جایز بودن قرارداد برای ما ضروری است تا حق و تکلیف خود را درباره لزوم ادامه قرارداد یا اجازه بر هم زدن قرارداد بدانیم.
به قراردادهایی که نمی‌توان آن‌ها را یک‌طرفه فسخ کرد مگر در شرایط خاص، قراردادهای لازم می‌گویند؛ مانند: خرید و فروش و اجاره.
قراردادهایی که می‌توان آن‌ها را یک‌طرفه فسخ کرد، قراردادهای جایز نام دارند؛ مانند: وکالت، امانت، مضاربه، شرکت و عاریه.
اصل بر این است که قرارداد، لازم است مگر موارد مشخصی که شرع و قانون بیان کرده‌اند.
- اگر شخصی خانه خود را یک‌ساله اجاره دهد، نمی‌تواند مستأجر را پیش از موعد وادار به تخلیه کند؛ همچنین مستأجر نیز نمی‌تواند پیش از موعد، قرارداد را فسخ کند؛ زیرا اجاره، قرارداد لازم است.
- علی سه سکه طلا و لپ‌تاپ خود را نزد همسایه امانت می‌گذارد تا از سفر برگردد و همسایه قبول می‌کند. هنوز از سفر برنگشته است که با همسایه تماس می‌گیرد و می‌گوید سکه‌ها و لپ‌تاپ را به برادرم حسین تحویل بده. علی، یک‌طرفه قرارداد را فسخ کرده است؛ زیرا امانت، قراردادی جایز است.
- بهروز، سعید و نیما با مجموع سرمایه‌ای که هر کدام می‌آورند، برای تأسیس یک آشپزخانه تهیه غذا، شریک می‌شوند. پس از مدتی، سعید این مشارکت را یک‌طرفه فسخ می‌کند و قرارداد به هم می‌خورد؛ زیرا مشارکت، قراردادی جایز است. مگر اینکه (در یک قرارداد لازم دیگر) با هم شرط کنند تا مدتی مثلاً دو سال این شراکت ادامه یابد؛ در نتیجه، امکان فسخ یک‌طرفه را تا دو سال نخواهند داشت.
در قراردادهای لازم هیچ یک از طرفین نمی‌توانند به تنهایی قرارداد را فسخ نمایند؛ برای نمونه، اگر فروشنده خانه خود را فروخت و به هر دلیل از فروش پشیمان شد؛ یا خریدار از خرید خود، پشیمان شد، نمی‌تواند معامله را بر هم زند. چون خرید و فروش، قراردادی لازم است؛ اما این امکان وجود دارد که درخواست خود را با طرف مقابل در میان گذارد؛ اگر او قبول کرد می‌توانند معامله را بر هم زنند که در اصطلاح اقاله یا تفاسخ نامیده می‌شود. قبول عذر شخص پشیمان در قرارداد، مستحب و پسندیده است.
مدیریت بازار بورس اوراق بهادار تهران اعلام کرد به دلیل بروز مشکل فنی در یکی از سرورهای سیستم معاملات و توقف معاملات به مدت ۲ ساعت و ۴۵دقیقه و عدم دسترسی بعضی از کارگزاران به سیستم معاملات به منظور رعایت انصاف و عدالت، کل معاملات روز شنبه باطل اعلام می‌شود. این در حالی است که در ابتدای معاملات آن روز، کارگزاران از ساعت ۹ صبح تا ۹:۲۰ شاهد سه میلیارد و ۷۰۰ میلیون تومان معامله سهام بودند.
امکانِ برهم زدن قرارداد، میتواند گزینه‌ای جدید در تصمیم‌گیری‌های مالی ما ایجاد کند؛ به ویژه وقتی که از معامله پشیمان شدیم. مثلاً در خریدهای هر چند کوچک مانند لباس به ویژه برای هدیه می توان با فروشنده شرط کرد که اگر این لباس اندازه نبود، پس بگیرد یا تعویض کند.
گاهی قرارداد خود به خود به هم می‌خورد و منفسخ می‌شود. عدم آگاهی از این موارد میتواند به ضرر ما تمام شود.
1. در قرارداد شرطی گنجانده می‌شود که در صورت وقوع آن، قرارداد خود به خود بر هم می‌خورد. برای مثال:
- طرفین قرارداد فروش خانه توافق می‌کنند اگر یکی از اقساط بهای خانه در زمان مشخص پرداخت نشد یا یکی از چک‌ها برگشت خورد، قرارداد منفسخ شود.
- در قرارداد اجاره شرط شود «اگر تا 30 مهرماه سال جاری، صاحب‌خانه سقف آشپزخانه را تعمیر نکرد، مستأجر این حق را داشته باشد که اجاره را یک‌طرفه فسخ کند» یا «اگر مستأجر اجاره‌بها را به موقع پرداخت نکرد، صاحب‌خانه حق فسخ قرارداد را خواهد داشت».
2. قانون‌گذار نیز به دلایل خاصی بعضی از قراردادها را منفسخ اعلام می‌کند. برای مثال:
- عدم تحویل کالا به خریدار: یک پارچ شیشه‌ای خریده‌اید و پول آن را به فروشنده تحویل داده‌اید. فروشنده می‌رود از انبار آن را بیاورد و قبل از تحویل به شما ناگهان پارچ از دستش می‌افتد و می‌شکند. اینجا قرارداد منفسخ می‌شود و باید پول شما را پس دهد.
- فوت موکل: قراداد وکالت با فوت موکل منفسخ می‌شود و وکیل دیگر اجازه فعالیت به جای موکل ندارد. برای مثال، مهران به سینا وکالت می‌دهد خودرویی از جانب او بخرد و پولش را در اختیار سینا قرار می‌دهد. اگر مهران قبل از خرید خودرو فوت کند، قرارداد وکالت منفسخ می‌شود؛ یعنی سینا اجازه نخواهد داشت با آن پول خودرو بخرد و باید پول رابه ورثه بازگرداند.
- ابطال معاملات اوراق بهادار توسط نهاد ناظر: ناظر معاملات اوراق بهادار امکان دارد در شرایط خاصی معاملات یک ورقه بهادار خاص را باطل کند؛ مواردی مانند: خطای معاملاتی ناشی از اشکال سامانه معاملات، دستکاری قیمت با استفاده از اطلاعات نهانی و معاملات چرخشی.
مدیر عملیات بازار شرکت فرابورس ایران با صدور پیامی اعلام کرد: پیرو اشکال فنی سامانه معاملات، کلیه معاملات انجام شده سه شنبه مورخ 1397/09/20 در تمامی نمادهای معاملاتی بازارهای فرابورس ایران مورد تأیید قرار نگرفت.
نظرات
مثل همیشه عالی بود👌🌺🌺
موثر و لازم الاجرا👍
مفید و آموزنده
قابل استفاده و مفید بود. ای کاش در این زمینه بیشتر پست میگذاشتید
سلام. چه قدر خوبه که قراردادهایی طراحی بشه که در عین لازم بودن جایز باشند. در برخی یادداشت ها دیدم که روی این مساله کار شده. ممنونم میشم یادداشت بعدی به این موضوع تخصیص داده بشه.
با سلام یک قرارداد نمی‌تواند در عین حال هم لازم باشد و هم جایز؛ این دو با یکدیگر قابل جمع نیستند. مانند این است که بگوییم یک عدد هم زوج است هم فرد؛ شدنی نیست. بله، یک قرارداد میتواند در شرایطی جایز باشد و در شرایطی لازم؛ که در پست‌های آینده بررسی می‌کنیم.
سلام، بسیار مناسب و آموزنده بود. سپاس
مطلب بسیار آموزنده و رسا بود.
بسیار عالی بود .
دقیق و کاربردی👍🏼🙏🏼
با سلام و وقت بخیر مطلب ارائه شده نکات مهم و کلیدی دارند که ممکن است در طول زندگی هرفرد حداقل با یکی دومورد ازاین موارد مواجه شده باشد.با مطالعه نکات این مطلب میتواند بهتر قرارداد بست و ازعواقب و موارد برهم خوردن ان اطلاع بیشتری داشت تا بادید بازتری اقدام به بستن قراردادهای مهم کاری و مالی و خود کنیم.
سلام استاد وقتتون بخیر مطالب بسیار جامع و کامل بود ممنون که بیشتر در مورد مباحثی صحبت میکنید که ممکن در طول زندگی برامون اتاق بیفته و به دردمون بخور ممنون🙏🏼
سلام مفید و شفاف سپاس فراوان
سلام اگر شخصی فرشی را به یک قالی شور بدهد تا برایش بفروشد و قالی شور هم بفروشد بعد صاحب قالی بفهمد می‌توانسته قالی خود را گران تر بفروشد و از قالی شور شکایت کند حکم چیست؟