انسان‌ها یک کل یکپارچه هستند که رفتارهای‌شان در بستر فرهنگی اتفاق می‌افتد. شاید بشود به شاخص‌های فرهنگی مصداقی‌تر نگاه کرد؛ اما به نظر می‌رسد در کلیت ماجرا، فرهنگ ایرانی چندان با آموزه‌های سواد مالی هم‌راستا نیست. البته این فرضیه‌ای است که باید بررسی شود. در قرائت‌های مختلف از اسلام، متصوفه قرائت قوی‌تری داشتند و دنیا را با تولید ثروت، در هم و با هم قضاوت می‌کردند. در طول تاریخ پادشاهی نیز نگاه منفی به حاکمیت شکل می‌گیرد، خصوصاً در مسأله‌ای مانند خراج و مالیات.

نگاه منفی به ثروت

نکتهٔ بعد این است که تصوف در چند سده، در اوج تأثیرگذاری بوده است. پس از پذیرش اسلام، گرایش‌های مختلفی وجود داشت، از جمله نگاه‌های عرفانی، فلسفی، کلامی، فقهی؛ اما از میان گرایش‌های مختلف، عرفان اسلامی یا تصوف، قدرتمندترین زبان ارتباطی را با جامعه داشته است. گروه عمده‌ای از متصوفه، به مظاهر دنیایی مثل ثروت و شهرت نگاه منفی داشتند و زهدگرایی و ترک دنیا را ترویج می‌کردند.

بحران جامعۀ مصرفی

مسألهٔ دیگری که وارد فرهنگ ایرانی شده، به تعبیر بوردیار «جامعهٔ مصرفی» است. تا پیش از شکل‌گیری نظام سرمایه‌داری جدید، مصرف برای رفع نیاز است؛ اما از مقطعی به بعد، مصرف علاوه بر رفع نیاز، برای نشان دادن طبقهٔ اجتماعی نیز هست. پس عامل جدیدی به الگوی مالی خانواده‌ها اضافه می‌شود و آن، خرج کردن به قصد تظاهر است. این جریان جدیدی که وارد عرصهٔ دخل و خرج خانوادگی شده، خانواده‌ها را با اغتشاش در دخل و خرج مواجه کرده است.

حساس‌‌سازی و تغییر ایماژها

معمولاً برای تغییرات فرهنگی یا تغییر در سبک زندگی، باید اهداف شناختی و انگیزشی و رفتاری را هم‌زمان یا با اولویت‌گذاری به کار گرفت. هم اطلاعات و دانش افراد در آن موضوع باید اصلاح شود و هم انگیزش‌هایی ایجاد کند که جامعه به آن سمت برود و هم ایجاد رفتار کند. تثبیت رفتار جدید، آن را به هنجار اجتماعی تبدیل می‌کند.

به نظر می‌آید از منظر رسانه‌ای ابتدا انگاره یا به تعبیری، ایماژ ذهنی جامعه به آن مرحله باید اصلاح شود. مردم فعلاً در مقام شناخت سواد مالی دچار اشکال شده‌اند و اطلاعات خاصی از آن ندارند. در این موضوع خاص، در درجهٔ اول باید حساس‌سازی کرد که چیزی به نام سواد مالی است و پس از آن ایماژ‌ها تغییر یابد و به تدریج انگاره‌های جامعه خارج شود. رسانه‌های جمعی به خوبی می‌توانند این کار را انجام دهند.