سواد مالی مقوله‌ای ضروری برای مردم همۀ کشورهاست. جوامع مختلف، رویکرد متفاوتی به آن دارند و گاهی مردم در مسیر کسب آگاهی‌های مالی با موانعی دست‌به‌گریبان هستند. برای آشنایی با سواد مالی در کشورهای مختلف، شناخت الگوها و بهره‌وری از آن‌ها، آکادمی هوش مالی در مجموعه گفت‌وگوهایی اختصاصی با صاحب‌نظران کشورهای مختلف، رویکردها و مسائل موجود در دیگر نقاط جهان را بررسی می‌کند. در این قسمت، با دو نفر از صاحب‌نظران کنیایی؛ عَثمان فارسی، فعال اجتماعی و ایوب سلیمان تیمه، بنیانگذار شرکت تعاونی پس‌انداز «مومینگ» گفت‌وگو کرده‌ایم. آنچه در ادامه می‌خوانید، مصاحبۀ اختصاصی آکادمی هوش مالی با این صاحب‌نظران است.

عثمان فارسی، فعال اجتماعی، از سواد مالی در کنیا می‌گوید: «در کشور ما تأکید چندانی بر سواد مالی نشده و بیشتر مردم، دانش عرفی و معمول خود را برای امور مالی به‌ کار می‌گیرند. در دورۀ ابتدایی فصل‌هایی در درس ریاضی برای کودکان درنظر گرفته شده که مقولۀ پس‌انداز را به آن‌ها آموزش می‌دهد.

دانش‌آموزان در این درس‌ها می‌آموزند چطور در فعالیت‌های گروهی روزانه، یک شیلینگ (واحد پول کنیا) را جمع و پس‌انداز کنند. آموزه‌های سواد مالی در مدارس کشور ما در این سطح است؛ اما به نظر من این میزان از آموزش کافی نیست و این فرایند باید در سطوح بالاتر هم ادامه پیدا کند. در کنیا بانک‌ها و انجمن‌های تعاونی در تلاش‌اند با توسعۀ برنامه‌های آموزشی به مردم بیاموزند چطور پس‌انداز و سرمایه‌گذاری کنند و با چنین اهدافی وام در اختیارشان قرار دهند. این تنها زمانی است که مردم به صورت رسمی در معرض آموزه‌های سواد مالی هستند. در غیر این صورت، مؤسسه‌ها یا نهادهای دولتی فعالیتی در این زمینه ندارند.

این فعال اجتماعی، زنان و جوانان را مهم‌ترین مخاطبان سواد مالی در کشورش می‌داند و این‌گونه توضیح می‌دهد: «در درجۀ اول جوانان و بعد از آن زنان باید در اولویت قرار بگیرند. کنیا جمعیت جوانی دارد و زنان نقش کمرنگی در جامعه ایفا می‌کنند.

 آموزش سواد مالی به این دو گروه باعث می‌شود جنبه‌های مختلف زندگی اجتماعی آن‌ها بهبود یابد. وقتی آن‌ها استخدام می‌شوند، درآمد کسب می‌کنند. این فرایند، کاهش خشونت و رفتارهای خشونت‌آمیز را به دنبال دارد. قطعاً احتمال آنکه جوان بیکاری دست به سرقت بزند، بسیار زیاد است. جوانان و زنان ستون‌های جامعه هستند. اگر این دو گروه را مخاطب قرار دهیم، در واقع تمام افراد جامعه را پوشش داده‌ایم. آموزش سواد مالی در تمام کشورها و البته در کنیا تأثیر مثبتی بر زندگی مردم و اجتماع دارد. برای مثال، با آموزش سواد مالی مردم از سطح باکیفیت‌تری از مراقبت‌های بهداشتی برخوردار خواهند بود و از عهدۀ هزینه‌های درمان برمی‌آیند. آن‌ها همچنین امکان ادامه تحصیل در مقاطع بالاتر را خواهند داشت.

سواد مالی کمک می‌کند توانمندی‌های اقتصادی و فعالیت‌های کشاورزی بهبود یابد. در نهایت، با آموزش سواد مالی، جوامع به صلح می‌رسند و خشونت کاهش می‌یابد. بنابراین آموزش سواد مالی، بهبود کل جامعه را به دنبال خواهد داشت.»

عثمان فارسی درباره رویکرد مردم کنیا به سرمایه‌گذاری می‌گوید: «در حال حاضر جمعیت کنیا 53/8 میلیون نفر است. دستمزد روزانه حدود 86/5 درصد مردم کمتر از 5/5 دلار است. مردم کشور ما به دو یا سه گروه تقسیم می‌شوند. هزینه‌های مردم طبقۀ کارگر بیشتر از درآمدشان است. بنابراین، وقتی پولی برای آینده کنار می‌گذارند، در واقع این پول برای زمان مشخصی از سال پس‌انداز شده و صرف نیازهای اولیه، از جمله اجارۀ مسکن، رفت و آمد، شهریۀ فرزندان یا غذا می‌شود و نه سرمایه‌گذاری.

 طبقۀ ثروتمند در بازار سرمایه سهم خرید و فروش می‌کنند و در کسب‌وکارهای بزرگ، از جمله واردات و صادرات فعالیت دارند. فقط دو طبقۀ متوسط و ثروتمند به گزینه‌های سرمایه‌گذاری دسترسی دارند. طبقۀ فقیر هم ممکن است تمایل و علاقه به سرمایه‌گذاری داشته باشند؛ اما به آن دسترسی ندارند، مگر این‌که افراد دیگری از آن‌ها حمایت کنند یا وام بدون بهره دریافت کنند».

ایوب سلیمان تیمه، بنیانگذار شرکت تعاونی پس‌انداز مومینگ، دربارۀ سواد مالی در کنیا این‌گونه توضیح می‌دهد: «مدارس و مؤسسه‌ها توجه چندانی به آموزش سواد مالی ندارند؛ اما بعضی مؤسسه‌ها با همکاری سازمان‌های مردم‌نهاد و اجتماع‌محور، در زمینۀ آموزش سواد مالی به مردم تلاش می‌کنند و تا اندازه‌ای نیز این نیاز را برآورده کرده‌اند. البته در کشور ما، بانک‌ها هم بودجه‌بندی و نحوۀ مدیریت امور مالی را به افراد فقیر و کم‌درآمد آموزش می‌دهند. با تلاش‌های این سازمان‌ها، سطح سواد مالی مردم تا اندازه‌ای ارتقاء یافته است.

برای مثال، در طول دو سال گذشته در سازمان مومینگ، که شرکت تعاونی اعتبار و پس‌انداز است، تلاش ‌کرده‌ایم سطح سواد مالی زنان و مردان را افزایش دهیم. برنامه‌های ما کمک درخور توجهی به مردم کرده و میزان دسترسی آن‌ها به وام بدون بهره افزایش یافته است.

 با تأسیس سازمان‌ها و شرکت‌های تعاونی اعتبار و پس‌انداز، آن‌ها درک بهتری از نحو دسترسی به خدمات مالی پیدا کرده‌اند و می‌دانند جایی برای پس‌انداز دارند. مردان از نظر مالی باسوادترند؛ اما زنان هم خیلی پرقدرت در این مسیر حرکت‌می‌کنند.

 بسیاری از آنها در حال حاضر در نقش عضوی از سازمان‌های اجتماع‌محور فعالیت می‌کنند. مرد کنیایی به صورت پیش‌فرض با بسیاری از امور مالی آشناست؛ اما زن در کشور ما باید برای کسب اطلاعات مالی تلاش کند.

 بیشتر زن‌ها در کنیا، البته نه همۀ آن‌ها، در خانه می‌مانند و در فعالیت‌های اقتصادی مشارکت‌ نمی‌‎کنند.

 مردها نان‌آور خانواده‌اند و دستمزد روزانه‌شان را به زن‌ها تحویل می‌دهند. این زن‌ها هستند که تصمیم می‌گیرند با آن پول چه کار کنند. زن‌های باهوش عمدتاً به انجمن‌ها و سازمان‌ها می‌پیوندند و با پولی که از شوهران‌شان گرفته‌اند، پس‌انداز می‌کنند.»

او دربارۀ میزان دسترسی مردم کنیا به خدمات مالی می‌گوید: «بیشتر مردم کنیا، به‌ ویژه جامعۀ مسلمان، به دلیل حرام بودن بهره و ربا حساب بانکی ندارند.

 آن‌ها از دریافت وام از ارائه‌دهندگان خدمات مالی غیراسلامی خودداری می‌کنند. به همین دلیل، ما مؤسسۀ مومینگ را تأسیس کردیم تا این خلأ را پر کنیم.

علاوه بر بانک‌ها، شرکت‌های بیمه و البته مؤسسه‌های سرمایه‌گذاری بسیاری در کنیا تأسیس شده؛ اما طبقۀ فقیر به محصولات این شرکت‌ها دسترسی ندارد. مثلاً برای دریافت وام باید وثیقه‌ای به بانک بسپارند و چون توانایی مالی چنین کاری را ندارند، از دریافت وام باز می‌مانند. از آنجا که فقرا درآمد کافی ندارند، دسترسی‌شان به خدمات مالی شرکت‌های بیمه، سرمایه‌گذاری و بانک‌ها هم محدود است. با به‌کارگیری آموزه‌های مالی، مردم بهتر برای کسب‌وکارشان برنامه‌ریزی می‌کنند و میزان دسترسی‌شان به خدمات و محصولات مالی هم افزایش می‌یابد.

دولت در این زمینه اقداماتی انجام داده است. برای مثال، صندوق‌هایی تأسیس شده که جوانان با دریافت وام از آن‌ها کسب‌وکارشان را شروع کنند. این صندوق‌ها وام‌های ویژه‌ای هم در اختیار زنان قرار می‌دهد و محصولات به خصوصی برای آن‌ها دارد.

زنان برای تشکیل گروه‌ها و انجمن‌های خود به این وام‌ها دسترسی دارند. آنها در مرحلۀ بعد، کسب‌وکار خود را راه می‌اندازند و پس از بازپرداخت وام، به استقلال مالی می‌رسند. در مناطق مختلف کنیا اقدامات درخور توجهی انجام شده و فکر می‌کنم دولت هم در این زمینه تلاش‌هایی کرده؛ اما این اقدامات برای آموزش سواد مالی کافی نیست. به همین دلیل، عمدتاً سازمان‌های جامعه مدنی پا پیش می‌گذارند تا سواد مالی را به مردم آموزش دهند.»

این مطلب را در روزنامۀ جام‌جم بخوانید.