یکی از تبلیغاتی که این روزها روی بیلبوردها و روزنامه‌ها زیاد به چشم می‌خورد، تبلیغ کارت اعتباری بانک آینده با شعار «از جیب آینده» است. شعاری پرکشش که با ایهامی زیبا، کاربرد کارت اعتباری را به ظرافت با اسم بانک آمیخته است. این آگهی، نه موضوع این یادداشت که بهانه‌ای است برای پرداختن به جایگاه کارت اعتباری و آسیب‌های احتمالی استفاده از آن و پدیده‌ای به نام «آینده‌خواری».

جریمه‌های مالی سنگین
کارت اعتباری مدت مدیدی است در سیستم بانکی ایران حضور دارد اما استفاده از آن بسیار محدود بوده است. آمارها نشان می‌دهد در مقابل بیش از 90 میلیون کارت برداشت بانکی، تنها 3 میلیون کارت اعتباری صادر شده است. امروز اما کارت اعتباری روزبه‌روز توسعۀ بیشتری می‌یابد و رفته‌رفته جای خود را میان مردم باز می‌کند. کارت اعتباری، نوعی کارت بانکی است که صاحب آن، بدون اینکه پولی داشته باشد، از آن برای خرید استفاده می‌کند. در واقع، بانک برای خرید (و نه دریافت وجه نقد به دارندۀکارت، اعتبار می‌دهد. این مبلغ به همراه هزینه‌ای اضافه، به شکل ماهانه یا هنگام سررسید به صورت یکجا، تسویه می‌شود. مشکل اما از آنجا شروع می‌شود که فرد در موعد مقرر اقدام به بازپرداخت نمی‌کند و مشمول جریمه‌های مالی سنگین می‌شود.

انباشت بدهی و غرق در بدهی
تجربۀ جهانی نشان می‌دهد استفاده از سیستم اعتبار به ویژه در زمان‌هایی که نرخ فقر در جامعه‌ای افزایش یافته است، منجر به انباشت بدهی خانواده‌ها شده و هر روز بر حجم بدهی آن‌ها افزوده است. کارت اعتباری، پیش‌خور کردنّ درآمد آینده است. یعنی ماه آینده، بخشی از درآمدمان را صرف بازپرداخت مبلغی کنیم که این ماه خرج کرده‌ایم. افراد جامعه باید پیش از غلتیدن در دنیای جذاب کارت‌های اعتباری، بودجه‌بندی، برخورداری از صندوق اضطراری، پس‌انداز و سرمایه‌گذاری را در خود نهادینه کرده باشند. برای نمونه، یکی از سنگین‌ترین بدهی‌های مردم آمریکا، بدهی دانشجویی است. دانشجویی که به محض ورود به دانشگاه، در معرض بازاریابان شرکت‌های اعتباری قرار می گیرد و با انگیزۀ پرداخت شهریه دانشگاه یا خرج‌های بی‌رویۀ دوران جوانی شروع به استفاده از این کارت‌ها می‌کند، پس از گذشت مدتی، خود را غرق در بدهی می‌بیند که اساساً نه به خاطر سیستم اعتبار، که به خاطر استفادۀ بیش از ظرفیت از خود و ضعف در تدبیر دخل و خرج اتفاق افتاده است. کارت اعتباری یک بدهی بالقوه است. فقط کافی است آن را از جیب خود در آورید و در پایانۀ فروش بکشید تا زیر بار قرض بروید.

نیازمند آمادگی‌های لازم
تجربۀ جهانی نشان می‌دهد ورود به دنیای کارت‌های اعتباری، نیازمند آمادگی‌های لازم است. حال که در بهره‌مندی از کارت‌های اعتباری، سال‌ها از قافلۀ دنیا عقب بوده‌ایم، دست‌کم در توسعه و ترویج آن میان جامعه، این تجربۀ جهانی را به خدمت بگیریم تا از آفات و مضرات آن بکاهیم. آگاه‌سازی جامعه و افزایش سواد مالی ضروری‌ترین لازمۀ این کار است. کاری که هم به عهدۀ بانک‌های ارائه‌کنندۀ خدمات اعتباری است و هم وظیفه نهادهای حاکمیتی تا مطمئن شویم برای آینده آماده‌ایم.

این مطلب را در هفته‌نامۀ اطلاعات بورس بخوانید.