داستان‌های سواد مالی؛ درس‌هایی برای زندگی
مجلۀ رشد - 1400/08/15
وقتی ما کودک و نوجوان بودیم، اوضاع اقتصادی خانواده‌ها بسیار متفاوت بود. ساده‌زیستی و قناعت سرلوحۀ زندگی‌ها بود و چالش‌های اقتصادی کمتر و محدودتر بودند. اکنون اوضاع متفاوت است. معضلات اقتصادی و تورم روزافزون همراه همیشگی زندگی‌های‌مان شده‌اند. آینده مبهم و نگران‌کننده به نظر می‌رسد. حال که خودمان پدر و مادر شده‌ایم، با نگرانی و اضطراب به آیندۀ فرزندان‌مان فکر می‌کنیم که چگونه می‌خواهند از پس مشکات اقتصادی برآیند. برای آسودگی خاطر و امیدبخش‌تر شدن زندگی فرزندان‌مان باید تا جایی که می‌توانیم آن‌ها را برای سال‌های آینده آماده کنیم؛ برای روزهایی که ما نیستیم و آن‌ها باید ناخدای کشتی امور مالی زندگی خود باشند، به سلامت از توفان‌ها بگذرند و به ساحل امن اقتصادی برسند.
ما خلاء آموزش‌هایی دربارۀ امور مالی را حس کرده‌ایم، اما نمی دانستیم چگونه می توانیم مفاهیم پیچیدۀ سواد مالی را به فرزندان‌مان بیاموزیم؛ مفاهیمی که گاه خود ما نیز از آن‌ها بی‌اطلاعیم. دانش ما به طور عمده بر پایۀ آزمون و خطا و روش‌های قدیمی والدین‌مان استوار است. ما در جایگاه والدین موظفیم این دانش را بیاموزیم، با سواد مالی شویم و در مرحلۀ بعد زمینۀ یادگیری آن را برای فرزندان‌مان مهیا کنیم.
استانداردهای سواد مالی
فرد باسواد مالی از دانش کافی سواد مالی برخودار است، روش به کارگیری آن را می‌داند و به علت برخورداری از نگرش‌های همسو، آن‌ها را به خوبی در زندگی به کار می‌گیرد.
سواد مالی سرفصل‌ها و مفاهیم مشخص و مدونی دارد که از آن‌ها با عنوان «استانداردهای سواد مالی» یاد می‌شود. این استانداردها مشخص می‌کنند هر کدام از سرفصل‌های سواد مالی به چه میزان و در چه سنی به کودکان و نوجوانان آموزش داده شوند. سرفصل‌های سواد مالی شش مورد هستند: خرج و پس انداز؛ اعتبار و بدهی؛ کار و درآمد؛ سرمایه‌گذاری؛ ریسک و بیمه؛ تصمیم گیری مالی. هر سرفصل شامل ابعاد دانستی نگرشی و مهارتی است. فرد باسواد مالی از دانش کافی سواد مالی برخودار است، روش به کارگیری آن را می‌داند و به علت برخورداری از نگرش‌های همسو، آن‌ها را به خوبی در زندگی به کار می‌گیرد. برای مثال، مفاهیم دانشی این سرفصل‌ها برای گروه سنی پیش از دبستان عبارت‌اند از:
خرج و پس انداز: در این سرفصل کودکان با تفاوت اسکناس و سکه، شمردن پول، مفهوم پول‌توجیبی، پس‌انداز، تهیۀ فهرست خرید، بانک و افتتاح حساب آشنا می‌شوند.
اعتبار و بدهی: در این سرفصل کودکان با تفاوت میان خرید و قرض کالا و لزوم پس دادن کالا بدون آسیب آشنا می‌شوند.
کاریابی و درآمد: در این سرفصل کودکان با مفهوم شغل و پول‌توجیبی برشمردن وظایف در شغل‌های گوناگون و راه‌های کسب در آمد از وظایف خاصی که می‌توانند در خانه به عهده بگیرند، آشنا می‌شوند.
مدیریت ریسک و بیمه: در این سرفصل کودکان با راه‌های مناسب و امن حمل پول و وسایل ارزشمند و شیوۀ نگهداری از آن‌ها، تهیۀ فهرست از وسایل ارزشمند خانواده و خطراتی که ممکن است این وسایل ارزشمند را تهدید کنندآشنا می‌شوند و نیز می آموزند از خودشان و وسایل ارزشمندشان در برابر آسیبی‌ها محافظت کنند.
تصمیم گیری مالی: در این سرفصل کودکان با مفهوم محدود بودن یول، انتخاب (هنگامی که دو چیز را می‌خواهیم اما فقط پول یکی از آن‌ها را داریم)، تفاوت نیازها و خواسته‌ها، اهمیت گفت‌وگو در رسیدن به خواسته‌ها، لزوم عمل به قول و اهمیت و دلیل بازگو نکردن اطلاعات شخصی پیش افراد غریبه آشنا می‌شوند.
استانداردهای سواد مالی از یک سو به مربیان سواد مالی کمک می‌کنند مفاهیم مناسب هر گروه سنی را برگزینند و در اختیار دانش‌آموزان قرار دهند و از سوی دیگر، راهنمایی است برای هنرمندان (نویسندگان، فیلم‌سازان و طراحان بازی) که محصولات متناسب هر رده را بیافرینند.
آموزش غیر مستقیم به کودکان با داستان‌پردازی و قصه‌گویی
در چند سال اخیر، فعالیت‌هایی انجام شده‌اند تا آموزس سواد مالی به کودکان و نوجوانان، به عنوان آینده‌سازان جامعه، شکل صحیح‌تری به خود بگیرد.
بخش عمدۀ آموزش سواد مالی در سال‌های پیش‌دبستانی و دبستان به شیوۀ غیرمستقیم و از طریق داستان‌گویی امکان‌پذیر است. داستان‌گویی تخیل کودکان را به پرواز در می آورد، شناخت‌شان از مسائل جدید را افزایش می‌دهد و به کسب تجریه کمک می‌کند. کودک در هنگام شنیدن داستان، با احساس‌ها، اندیشه‌ها، باورها و ارزش‌های جدیدی آشنا می‌شود که دنیایی نوین پیش رویش می‌گسترانند و سرگرمش می‌کنند. زمانی که داستانی را برای فرزندمان تعریف می‌کنیم، او با شخصیت‌ها همراه می‌شود و خود را جای آن‌ها میگذارد. به این ترتیب، علاوه بر لذت بردن از ماجراها ، ناخودآگاها مفاهیم جدید را می‌آموزد.
با وجود سابقۀ طولانی آموزش سواد مالی در جهان، این موضوع در ایران حوزه‌ای نو به حساب می‌آید. در چند سال اخیر، فعالیت‌هایی انجام شده‌اند تا آموزس سواد مالی به کودکان و نوجوانان، به عنوان آینده‌سازان جامعه، شکل صحیح‌تری به خود بگیرد. از جمله اقدامات انجام‌شده در این بخش، انتشار دو مجموعه کتاب داستان سواد مالی برای دانش‌آموزان است؛ مجموعۀ 17 جلدی داستان‌های سواد مالی برای کودکان پیش‌دبستان تا سوم دبستان و مجموعۀ 27جلدی داستان‌های سواد مالی برای دانش‌آموزان چهارم تا شش دبستان. محتوای این کتاب‌ها را آکادمی هوش مالی تهیه و آماده و انتشارات قدیانی آن را منتشر کرده است.
هر کدام از این داستان‌ها یک یا چند مفهوم مشخص از سواد مالی را به کودکان آموزش می‌دهند این مفاهیم در پشت جلد کتاب به صورت دقیق ذکر شده‌اند تا مربیان و خانواده‌ها داستان مورد نظر را براساس نیاز آموزشی خود انتخاب کنند. در کنار این داستان‌ها، کتاب‌هایی در اختیار خانواده‌ها و مربیان قرار می‌گیرند تا با طرح پرسش‌ها و انجام فعالیت‌ها و بازی‌ها، یادگیری کودکان افزایش یابد.
یک داستان، چند درس
از آنجا که پول و زمان هر فرد محدود و نیازها و خواسته‌های او نامحدودند، جلب توجه افراد به نیازها و خواسته‌ها و اولویت‌بندی آن‌ها در تصمیم‌گیری مالی ضرورت پیدا می‌کند.
برای نمونه، کتاب «از من کلاه بخرید»، از داستان‌های مجموعۀ 17جلدی «آموزش سواد مالی به کودکان»، آن‌ها را با مفهوم نیاز وخواسته، یکی از مهم‌ترین موضوعات سواد مالی، آشنا می‌کند. از آنجا که پول و زمان هر فرد محدود و نیازها و خواسته‌های او نامحدودند، جلب توجه افراد به نیازها و خواسته‌ها و اولویت‌بندی آن‌ها در تصمیم‌گیری مالی ضرورت پیدا می‌کند. از نگاه سواد مالی هر انسانی دو دسته احتیاج دارد: نیاز و خواسته. این کتاب با زبانی ساده، کودکان را با این دو مفهوم آشنا می کند.
دو دوست ماهی سفید نارنجی و خرس نارنجی، می خواهند در بازار شهر کلاه بفروشند. اما هیچ کس از آن‌ها کلاه نمی‌خرد. آن‌ها روز به روز قیمت را کاهش می‌دهند اما باز هم کسی خریدار کلاه‌های‌شان نیست. آن‌ها وقتی می‌بینند نمی تواند هیچ کالایی بفروشند، اما دیگران فروش خوبی دارند، تصمیم می گیرند راز موفقیت‌شان را بپرسند تا شاید با الگوگیری از آن‌ها، برای کلاه‌های‌شان مشتری پیدا کنند. هر کدام از فروشندگان چیزی می‌گوید: یکی می‌گوید من اسکیت‌بورد می‌فروشم چون همه آن را دوست دارند. فروشندۀ دیگری می‌گوید مردم خریدار نوشیدنی ما هستند، چون تبلیغات آن را در همه جا می‌بینند. فروشندۀ سوم هم می‌گوید، مشتریان محصول ما را می‌خواهند چون جدید و هیجان‌انگیز است.
یس آن‌ها، علاوه بر تخفیف شروع به تبلیغ می‌کنند. اما این کار هم جواب نمی‌دهد و آن‌ها متوجه می‌شوند چندان چیزی دربارۀ تبلیغات و روش‌های آن نمی‌دانند. آن‌ها پیش خودشان تصور می‌کنند هیچ کس این کالاها را دوست ندارد و کلاه‌های‌شان حتی آن قدر جدید و هیجان‌انگیز نیستند تا خودشان، خودشان را بفشند. به نظر می‌رسد در این محله کسی اصلاً به کلاه نیاز ندارد و اگر جای دیگر بروند، شاید بتوانند برای کلاه‌های‌شان مشتری پیدا کنند. در همین فکر هستند که ناگهان باران شروع به باریدن می‌کند. با شروع باران اتفاق جالبی می افتد؛ همه برای خرید کلاه هجوم می‌آورند.
این داستان بچه‌ها را متوجه این درس مهم می‌کند که صرفاً عرضۀ یک محصول در بازار، باعث موفقیت نمی‌شود. محصولی در بازار فروش می رود که نیاز با خواستۀ خاصی از مشتریان را برآورده کند، مردم با آن آشنا باشند و...
خانواده یا مربی می تواند در پایان داستان با طرح پرسش‌هایی ذهن کودک را بیشتر درگیر نکات آمورشی کند. برای مثال، می‌تواند بپرسد «تو چه نیازها و خواسته‌هایی داری؟ چگونه میتوانی آن‌ها را اولویت‌بندی کنی؟ برای اینکه محصولی به فروش برود، به چه چیزهایی باید توجه کرد؟ پرطرفدار بودن آن؟ جدید و هیجان‌انگیز بودن آن؟ نیاز یا خواسته بودن آن، تبلیغات آن؟... نیاز چیست؟ خواسته چیست؟»
سواد مالی موضوعی است تخصصی و دارای سرفصل‌ها و مفهوم‌های مشخص که باید آن را به دور از عرفی‌نگری و ساده‌نگری، به صورت جامع و یکپارچه به کودکان و نوجوانان آموخت. انجام چنین کاری مستلزم تلاش نهادهای علمی در ارائه منابع عمیق و متنوع و انجام پژوهش های دقیق، تربیت مربیان کار آزموده و متخصص و برنامه‌های آمورشی منظم است.
هشتگ‌های مرتبط
سایر عناوین
مطالب پیشنهادی
-
سواد مالی همسران
گفتگو با دکتر سعید بهزادی‌فرد؛ روانشناس و مشاور خانواده در برنامه چهلستون؛ رادیو گفتگو
-
-
سواد مالی ناهید
مادران تنها؛ در سکان‌داری زندگی با چه مشکلاتی دست به گریبانند؟
-
