«مرزبان نامه» کتابی است شبیه به کلیله و دمنه، نوشته «مرزبان ‌‌بن رستم»، که در نیمه نخست قرن هفتم هجری و به زبان طبری باستان – زبان و گویش قدیم منطقه گیلان و مازندران - نگارش یافته و «سعدالدین وراوینی» آن را به پارسی دَری، بازگردانده است. کتاب در 9 باب (فصل) تدوین شده و شخصیت داستان‌ها معمولاً حیوانات هستند تا مفاهیم، پندها و اندرزهای کتاب در کام مخاطب خوش بنشیند و تأثیر بیشتری بگذارد.

• شیر که پادشاه جنگل است تصمیم می‌گیرد به سرزمین دیگری مهاجرت کند؛ در حالی که فقط درباره خوبی و خوشی آن، چیزهایی شنیده و از نزدیک آن را ندیده است. پادشاه با وزیرش، فیلی خردمند، به شور می‌نشیند. وزیر در کنار مشاوره، مطالبی درباره دخل و خرج بیان می‌کند: «هرکس سود خود را در زیان دیگران جستجو کند، اگر سودی به دست آورد از آن لذتی نخواهد برد؛ اگر نفعی هم به دست بیاورد به ظلم و ستم معروف می‌شود. پادشاه آگاه و دانا کسی است که با حسن تدبیر، به تناسب دخل و خرج توجه کند، چون خرجی که از دخل بیشتر شود، قابل کنترل نخواهد بود!» (باب هفتم: در شیر و شاه پیلان).

• دو شغال به نام‌های «داستان» و «دادمِه»، مشاوران شیر هستند. روزی داستان به دادمه که زیان مالی دیده، می‌گوید: «مردم دانا گفته‌اند: اگر مال خود را بیش از اندازه، بذل و بخشش کنی، ثمره‌اش فقر، نیازمندی و احتیاج خواهد بود.» (باب پنجم: در دادمه و داستان).

• پادشاهی هنگام مرگ، فرزندانش را چنین اندرز می‌دهد: «شنیده‌ام که در گذشته، کشاورزی بود که  مال و ملک و آب و زمین فراوان و انبوهی طلا و نقره نقد داشت‌ و خزاینش همیشه سرشار از ثروت بود. این کشاورز پیوسته پسرش را پند می‌داد و می‌گفت: «پسرم! در نگهداری از مال و محافظت بر ریزه‌کاری‌های دخل و خرج (تدبیر معیشت) و در چگونگی بخشش (بخل یا میانه‌روی) دقیق باش. در استفاده از مال، اسراف نکن تا سرانجام حسرت نخوری و شرمسار نشوی. (باب دوم: در مَلِک نیکبخت و وصایائی که فرزندان را به هنگام وفات فرمود).

• پادشاه باید پنج ویژگی زیر را داشته باشد:
  1. خرج و پس‌انداز (بخشش و امساک) را به اندازه‌ای انجام دهد که از عدالت خارج نشود.
  2. خشم خویش را نگه دارد.
  3. خواست مردم را بر خواست خود ترجیح دهد.
  4. به زیردستان خود ستم نکند.
  5. علم و دانش برایش از همه چیز بهتر و مطلوب‌تر باشد. (باب نهم: در عقاب و آزادچهر و ایرا).
  

این داستان‌ها، درباره پادشاهان است و هر انسانی پادشاه کاشانه و زندگی خود است. گاه همسری چون وزیر او را راهنمایی می‌کند و فرزندان نیز مردمان آن سرزمین هستند. از این روی، این دست اندرزها به کار همه پادشاهان می‌آید. آنچه از حکمرانان کشور انتظار می‌رود از حکمرانان خانه و خانواده در سطح خود مورد انتظار است. 

• تاجری پسرش را با سرمایه زیاد، برای تجارت و کسب تجربه و یافتن دوستان خوب، به سفری فرستاد. پسر با مال فراوان پدر به سفر رفت و پس از مدتی کوتاه به خانه بازگشت. پدر به او گفت: «بی‌گمان تو با سهل‌انگاری، مال خود را در راه نادرست خرج کرده‌ای، که با این شتاب از سفر بازگشته‌ای! تو‌ پولت را خرج کسانی کرده‌ای که برای منافع خودشان به دنبال تو می‌آیند. این‌ها «دوستان لقمه و نان» هستند! تا زمانی جانب ادب و رفاقت را حفظ می‌کنند که از مال تو بهره‌مند شوند و اگر از تو خیری به آن‌ها نرسد، به سادگی تو را ترک می‌کنند. تو باید مال خود را با هوشیاری و در راه درست خرج کنی تا پشیمان نشوی!» (باب دوم: در ملک نیکبخت و وصایائی که فرزندان را به وقت وفات فرمود).

 
به بیان آموزه‌های سواد مالی «دوستان لقمه و نان» بیشتر از آنکه برآمده از ویژگی شخصیتی آن‌ها باشد؛ برآمده از الگوی نامناسب خود فرد در خرج است. فردی که می‌خواهد با خرج به رهبری جمع برسد یا خود را مقبول آن گروه قرار داده یا عضوی از آن طبقه اجتماعی نشان دهد. این همه الگوی خرج جوانانه ناشی از عدم پذیرش خویشتن و کمی اعتماد به نفس است.