تدبیر خرج مال

«قابوسنامه» کتابی به نثر کهن پارسی و دربردارنده پندها و اندرزهای «عنصرالمعالی­ کیکاوس‌­بن­‌اسکندر» خطاب به پسرش «گیلانشاه» است. «عنصرالمعالی»، داماد «سلطان محمود غزنوی» و از نظامیان و صاحب­‌منصبان دربار او بوده است. این کتاب در قرن پنجم هجری و در چهل و چهار فصل نگارش یافته و راهکارهایی برای انجام بهتر و شایسته­‌تر امور گوناگون فردی و اجتماعی ارائه می‌­دهد؛ راهکارهایی که با زندگی مدرن و پرشتاب امروزی تناسب دارد و به کارگیری آن‌­ها می‌­تواند سطح کیفیت زندگی افراد را ارتقاء دهد. از جمله این راهکارها، آموزه­‌های سواد مالی در موضوعاتی چون پس­‌انداز، کسب درآمد، دخل و خرج، قرض، خرید و فروش، مشارکت و ... است. در اینجا برخی نکات مهم و قابل توجه از این راهکارها ارائه می­‌شود.

هزینه­‌های زندگی­‌ات را متناسب با درآمد خود تنظیم کن تا محتاج و نیازمند نشوی؛ چرا که نیازمندی همیشه برای تهیدستان نیست، بلکه کسانی هم که دخل و خرج­‌شان با هم نخواند، نیازمند می­‌شوند. زندگی آبرومند و بدون بدهی، برای کسی فراهم می‌­شود که خرجش کمتر از دخلش باشد؛ چنین فردی، معمولاً نیازمند و تنگدست نخواهد شد. در زندگی  به هر چه داری قانع باش و بی­‌دلیل بلندپروازی نکن؛ چون قانع بودن دومین بی­‌نیازی است، به فرض اینکه اولین آن نباشد. یقین بدان هر آنچه روزی تو باشد، به تو خواهد رسید. با همه این احوال، زندگی را به کام خود تلخ نکن و درِ رزق و روزی را به روی خودت نبند. برای بهبود دخل و خرج زندگی از این موارد پرهیز کن:

1. اسراف

هزینه برای تأمین نیازهای اساسی زندگی امری مطلوب و ضروری است، اما در این راه از اسراف دوری کن؛ چرا که اسراف شوم و بدشگون است. هر آنچه خداوند آن را دشمن می­‌دارد، برای بندگانش سراسر ضرر و زیان خواهد بود. خداوند در قرآن­ کریم می­‌فرماید: «اسراف نکنید، زیرا پروردگار اسراف­‌کاران را دوست ندارد.» (اعراف/31) پس تو هم اسراف را دوست نداشته باش. هر ناهنجاری، ریشه­ای دارد و ریشه فقر و نیازمندی هم اسراف است. اسراف در هر کاری ناپسند است؛ از خوردن و خوابیدن و سخن‌گفتن گرفته تا خرج مال. چراغ با روغن روشن می‌­شود و زندگی و روشنایی­‌اش وابسته به اوست، اما چنانچه زیاد از اندازه در چراغدان ریخته شود، سبب خاموشی چراغ خواهد شد. پس تعادل و تناسب میزان روغن است که چراغ را روشن نگاه می­‌دارد. وقتی این تعادل برهم ریزد، اسراف می­‌شود و روغن کارآیی­‌اش را از دست می­‌دهد.

2. فروش وسایل خانه

وقتی با زحمت و اندک اندک برای خانه­‌ات وسایل رفاه و آسایش تهیه می­‌کنی، با ایجاد کوچک­‌ترین مشکل، اقدام به فروش این وسایل نکن. به خودت نگو: «الان که نیازمند پول هستم، بگذار این وسیله را بفروشم، بعدها یکی دیگر تهیه کرده و به جای آن می­‌گذارم.» اگر قرار باشد با ایجاد هر مشکل، بخشی از وسایل خانه­ را به این امید که دوباره آن‌ها را خواهی خرید، بفروشی، سنگ روی سنگ بند نمی­‌شود! امکان جبران این کار به ندرت پیش می­‌آید و فقط خانه‌­ات از وسایل لازم و ضروری خالی می­‌شود.

3. قرض دادن یا گرفتن

هنگام پیش­‌آمدن شرایط دشوار مالی، بی‌­درنگ به سراغ قرض­ نرو. چون لازمه قرض، رو انداختن به دیگری است که با انجامش خوار می‌­شوی و عزت نفست زیرسوال می‌­رود. تا می­‌توانی نیز به کسی قرض نده؛ مخصوصاً اگر دوست و رفیقت باشد؛ چرا که اگر روزی پولت را مطالبه کنی، از تو خواهد رنجید و این رنجش بیشتر از زمانی است که در همان ابتدا به او نه بگویی و قرض ندهی. حال اگر در رودربایستی قرار گرفتی و مبلغی را به او قرض دادی، دیگر روی آن پول حساب نکن و آن را برای خودت ندان. تصور کن که این وجه را به او بخشیده‌­ا­ی. برای حفظ رابطه دوستی دیگر از دوستت نخواه که قرضش را برگرداند؛ چون دوست (با کوچک­ترین اشتباه) بی­‌درنگ می­‌تواند به دشمن تبدیل شود، اما دشمن (به ویژه دوستی که دشمنت شده) به آسانی دوست نخواهد شد! (باب بیست و یکم)