«کلیله» و «دمنه» دو شغال کوچک و در حقیقت شخصیت­‌های اصلی و روایتگر این کتاب هستند. این دو، در گفتگو با یکدیگر، چگونگی زندگی و تعامل با پادشاه و درباریان را بررسی می­‌کنند. این چنین «کلیله و دمنه» رنگی سیاسی به خود می­‌گیرد­. اصل این کتاب کهن، هندی است و نخستین بار در دوره ساسانیان، پزشکی چیره‌­دست به نام «برزویۀ طبیب» آن را به زبان پارسی پهلوی ترجمه می­‌کند. شخصیت­­‌های برخی داستان­‌ها، حیوانات هستند و در آن‌ها پندها و اندرزهای حکیمانه و کارآمدی نهفته است. در بررسی هر موضوع، یک یا چند داستان کوتاه و بلند روایت می­‌شود. یکی از این موضوعات، مسائل مالی و اقتصادی است؛ مواردی چون کسب درآمد، نگهداری مال، رعایت قوانین مشارکت و معامله، پس­‌انداز، دخل و خرج و برخی مفاهیم اخلاقی مانند قناعت، تلاش، تدبیر و سخاوت. در اینجا به موضوع «کسب درآمد» پرداخته می­‌شود.

ضرورت کسب درآمد    

 1. از زبان بزرگمهر

بزرگمهر وزیر خردمند انوشیروان می­‌گوید: «هرکس باید خود را با داشتن دو چیز نیرومند سازد: اول علم و دوم مال؛ چون این دو عامل مهم، می­‌توانند بخش بزرگی از ضعف­‌ها و نارسایی­‌های روحی و جسمی فرد را جبران کرده و او را قدرتمند سازند. از پسندیده‌­ترین ویژگی­‌های اخلاقی، اول پرهیزگاری و دوم، به دست آوردن مال از راه درست و قانونی است. البته انسان در هیچ حالتی نباید از رحمت و مهربانی پروردگار و همراهی تقدیر و روزگار ناامید شود؛ اما تنها با اعتماد به این موهبت هم نمی­‌شود، زندگی کرد. فراموشی تلاش و کوشش، دور از خرد است؛ چون اسباب خوشبختی و بهره‌­مندی، بیشتر نصیب کسی می­‌شود که اهل تلاش و کوشش باشد و با ثبات قدم و پشتکار از تنبلی بگریزد.» (باب تمهید بزرگمهر)

2. از زبان برزویه طبیب

برزویۀ طبیب می­‌گوید: «هرکسی برای آسایش زن و فرزند و فراهم آوردن اسباب رفاه­‌شان، به جمع مال و کسب درآمد نیاز دارد. حتی ممکن است (به دلیل اهمیت آن) کسی در این راه، جان خودش را هم فدا کند؛ مانند عطری که روی چوب بریزند و آن را آتش بزنند. فایده و بوی مطبوعش به دیگران می­‌رسد، اما خود چوب می­‌سوزد و از بین می­‌رود.» (باب برزویۀ طبیب)

3. از زبان مرد تاجر خطاب به پسرانش

مرد تاجری -که پسرانش را اندرز می­‌دهد- می­‌گوید: «بیشتر مردم جهان به دنبال سه موقعیت هستند:

اول، داشتن رزق و روزی فراوان؛ دوم، جایگاه بلند اجتماعی و سوم، توان انجام کارهای نیک؛ اما فقط با داشتن چهار ویژگی می­‌توانند به این سه جایگاه دست یابند:

- اول،کسب مال و ثروت از راه حلال (درآمد)؛

- دوم، نگهداری و پس‌­انداز بخشی از مال (پس انداز)؛

- سوم، انفاق و بخشش مال بر اساس نیازهای فردی و به دست آوردن رضایت خانواده و برگرفتن توشه برای زندگی ابدی (هزینه)؛

- چهارم، مراقبت از خود در مقابل حوادث ناگوار و پرهیز از ناهنجاری‌­های اخلاقی.

کسی که این ویژگی­‌ها را رعایت نکند، ناکام خواهد ماند؛ چون:

1. کسی که به دنبال کسب درآمد نرود، نه می­‌تواند زندگی خودش را اداره کند و نه حمایت و اداره کسی از او ساخته است؛

2. اگر مالی به دست بیاورد ولی به درستی از آن استفاده نکند، تنگدست خواهد شد؛ شبیه استفاده از سُرمه که اندک اندک مصرف شده و بالاخره تمام می­‌شود؛

3. اگر مراقب مال خود نباشد و بی­‌تدبیر خرجش کند، پشیمان شده و مورد سرزنش مردم قرار می­‌گیرد. اگرهم در برآوردن نیازهای خود و دیگران بُخل ورزد، گویی از ابتدا تهیدست و از لذت‌­های حلال این جهان محروم بوده است؛

4. اگر مراقب حوادث پیرامونش نباشد، همه مال و دارایی­‌اش از میان رفته و عمرش تباه خواهد شد؛ مانند حوضی که همواره در آن آب می­‌ریزد، اما آبی از آن خارج نمی­‌شود. پس تعادل میزان آب به هم خورده، از اطراف حوض، راهی باز می­‌شود یا از شیارها، آبی به بیرون تراوش می­‌کند. سرانجام ممکن است حوض سوراخ شود و تمام آب از آن خارج گردد.

5. مال درصورتی ارزش و برکت دارد که حلال باشد. این اصل در کتاب کلیله و دمنه مورد تاکید قرار گرفته است. مرد تاجری از قول بزرگان می­‌گوید: «هیچ دانشی مانند فکر و تدبیرِ درست و هیچ نعمتی مانند خوش­‌اخلاقی و هیچ سرمایه‌­ای مانند قناعت و هیچ پرهیزکاری همچون دوری از کسب و کار حرام نیست. به راستی که گنگی از دروغ­گوئی بهتر است. لکنت زبان نیز، از فصاحت و بلاغتی که صرف فحش و ناسزا گفتن شود، برتر و بالاتر است و خواری و خفت به دلیل تنگدستی از عزت و بزرگی که با مال حرام به دست بیاید، هزار مرتبه ارزشمند­تر است. چه بسیارند اشخاص تهیدستی که برای برآوردن نیازهای اولیه خود و خانواده‌­شان، پریشان شده و از سر ناچاری به راه­‌های نامشروع و حرام روی آورده‌­اند؛ کسی هم که سر از حرام در بیاورد، در دنیا و آخرت نگون بخت و بیچاره خواهد شد.» (باب شیر و گاو)