تدبیر حفظ مال

«قابوسنامه» کتابی به نثر کهن پارسی و دربردارنده پندها و اندرزهای «عنصرالمعالی ­‌کیکاوس‌­بن­‌اسکندر» خطاب به پسرش «گیلانشاه» است. «عنصرالمعالی»، داماد «سلطان محمود غزنوی» و از نظامیان و صاحب­‌منصبان دربار او بوده است. این کتاب در قرن پنجم هجری و در چهل و چهار فصل نگارش یافته و راهکارهایی برای انجام بهتر و شایسته­‌تر امور گوناگون فردی و اجتماعی ارائه می­‌دهد؛ راهکارهایی که با زندگی مدرن و پرشتاب امروزی تناسب دارد و به کارگیری آن‌­ها می­‌تواند سطح کیفیت زندگی افراد را ارتقاء دهد. از جمله این راهکارها، آموزه­‌های سواد مالی در موضوعاتی چون پس­‌انداز، کسب درآمد، دخل و خرج، قرض، خرید و فروش، مشارکت و ... است. در اینجا برخی نکات مهم و قابل توجه از این راهکارها ارائه می‌­شود.

تلاش برای نگهداری مال، ارزشی بیش از تلاش برای به دست آوردن آن دارد. حفاظت از مال- هرچند اندک -واجب است؛ چون کسی که نتواند مال اندک را تدبیر کند، از پس تدبیر و نگاه‌داری مال زیاد هم بر نمی­‌آید. یکی از راه­‌های حفظ ثروت، خرید زمین است.

زمین، ثروت بی­‌خطر و بی­‌ضرر است. پس از خرید آن، خوب است در آن ساختمانی بنا کنی. یا اگر زراعی است آن‌چنان آباد کن که ثمر دهد؛ زیرا ارزش زمین در این است که برای تو درآمدی داشته باشد، وگرنه صرف خرید و نگهداری زمین ارزشی ندارد؛ فرض کن همه بیابان­‌های دنیا ملک تو باشند! چه فایده­‌ای دارد؟ ارزش کدخدا به روستا و ارزش روستا به داشتن درآمد است؛ درآمد هم جز از راه ساخت و ساز و آبادی به دست نمی­‌آید.(باب بیست وچهارم)

1. رعایت قوانین معامله: اگر خواستی زمین یا ملک بخری، قوانین معامله و داد ­و ستد را رعایت کن تا در کارَت موفق شوی؛

2. زمان خرید و فروش: اگر قصد خرید داری، هنگام کسادی و رکود اقدام کن و اگر قصد فروش داری، هنگام رواج و رونق بازار دست به کار شو. هنگام خرید و فروش به زمان و موقعیت بازار دقت کن و از کسب سود خجالت نکش؛ چون بزرگان گفته‌­اند: «اگر می­‌خواهی در زندگی بهره­‌مند شوی، باید سود به دست آوری و پیوسته در تلاش و تکاپو باشی.»؛

3. مِکاس­‌کردن: هنگام خرید، از مکاس کردن (چانه زدن) غافل نشو! این کار به قدری ارزشمند است که خود، نیمی از تجارت محسوب می­‌شود؛

4. سود: هنگام خرید، به مقدار سود و ضرری که به تو می­‌رسد دقت کن و بر این اساس، بهترین تصمیم را بگیر. اگر می­‌خواهی هیچ وقت تنگدست و فقیر نشوی از سودی که هنوز به دست نیاورده­‌ای، مایه نگذار و اگر دوست داری که اصل سرمایه­‌ات حفظ شود، از سودی که پایانش ضرر است، برحذر باش؛

5. از خریدن این چند زمین پرهیز کن: اول، زمینی که همسایه ندارد یا اطرافش آباد نیست؛ دوم، زمینی که معیوب است؛ سوم، زمینی که شبهه‌­ناک است یا سند محکم و مشخصی ندارد.(باب بیست و چهارم)

1. در محل‌ه­ایی خانه بخر که مردم خوب و نیکوکاری داشته باشد؛

2. درحاشیه شهر خانه نخر؛

3. خانه کهنه و فرسوده را فقط به دلیل ارزانی، نخر؛

4. به همسایگانت دقت کن؛ مثل معروفی می­‌گوید:«اول همسایه بعد خانه.» و نیز گفته ارزشمندی از بزرگمهر است که:«چهار چیز از بلاهای بزرگ به شمار می­‌آیند: همسایه بد، عیال زیاد، همسر ناسازگار و فقر و نیازمندی.»؛

5. در محله‌­ای خانه بگیر که در آن محله، تو از همه ثروتمندتر باشی؛

6. خانه‌­ای بخر که از همه خانه­‌های اطرافش بلندتر و مرتفع­‌تر باشد، تا همسایگان بر تو اشراف نداشته باشند؛ اما چون تو برآن­‌ها اشراف داری، باید حقوق آن‌ها را رعایت کنی و به خانه­‌های اطراف و همسایگانت نگاه نکنی؛

7. پیش از خرید خانه، همسایه خوبی انتخاب کن و حقوقش را رعایت نما و به او احترام بگذار؛

8. با همسایه­‌ات در مشغولیتی که دارد، همراهی کن. مثلاً اگر در خانه­­‌اش مراسم شادی یا عروسی برگزار است، تو نیز با هر چیزی که در اختیار داری- نه لزوماً چیز گران‌بها - برایش هدیه­‌ای بفرست، تا محترم­‌ترین و عزیزترین شخص در محل شوی.(باب بیست وچهارم)