انفاق؛ خرج پسندیده
چرا، به چه کسی و چگونه انفاق کنیم؟
هر انسان در زندگی خود، برای امور گوناگونی پول خرج می‌کند؛ برای خوراک، پوشاک و تفریح خود، همسر و فرزندانش یا برای کمک به نیازمندان و امور مفید به حال جامعه و بسیاری موارد دیگر. در این میان، آن قسمت از اموال که با انگیزه الهی برای دیگران خرج می‌شود، یک رفتار مالی پسندیده است که در فرهنگ قرآنی «انفاق» نام دارد. فردی که انفاق می‌کند از مالش دل می‌کند و آن را در جای مورد نیاز، مصرف می‌کند. برای همسایه‌ای که به دنبال تکمیل جهیزیه برای دخترش است و به پول نیاز دارد؛ برای قوم و خویشی که زیر بار فشار زندگی قرار گرفته است؛ برای دوستی که اندک سرمایه‌ای برای شروع یک کسب‌وکار نیاز دارد، برای هیئتی که جهت آموزش اخلاق و آموزه‌های اسلامی به نوجوانان نیاز به تهیه جوایز و برگزاری برنامه‌های فرهنگی دارد؛ همه و همه از نمونه‌های انفاق هستند.
انفاق باعث می‌شود انسان احساس کند تحت سیطره اموال خود نیست؛ بلکه این اموال هستند که تحت تسلط انسان هستند. به بیان دیگر، پول مالک انسان نیست که تمام هوش و حواس انسان درگیر آن باشد و منجر به ولخرجی و بدهی شود، بلکه انسان، مالک پول است و هرجا نیاز بود می‌تواند آن را خرج کند. چنین احساس تسلطی بر مال و نیز ایجاد لطافت روحی از برترین آثار و برکات انفاق است. به‌علاوه، بهبود زندگی دیگران و کمک به پیشرفت کشور، از نتایج انفاق در جامعه است.
انفاق، هم ردیف با ایمان به غیب و اقامه نماز، از ویژگی‌های افراد باتقوا است (سوره بقره، آیه 3). قرآن بیان می‌کند در اموال مسلمانان و نمازگزاران، برای سائل و محروم، حقی است. در نتیجه سهم مشخصی از اموال ما، حق محرومان است. این چنین، انفاق، لطف ما به دیگران نیست؛ بلکه پرداخت حقشان است (المعارج،24). توجه به این حقیقت، انفاق را در نظر ما ساده‌تر و خالص‌تر خواهد کرد.
«ای کسانی که ایمان آورده‌اید! از اموال پاکیزه‌ای که به دست آورده‌اید (از طریق کار، تجارت و...) و از آنچه از زمین برای شما آماده کرده‌ایم (منابع، معادن، درختان و گیاهان) انفاق کنید» (سوره بقره، آیه 267). بر این اساس، انفاق یک ضرورت در سبک زندگی مسلمان است.
انفاق‌کننده، بذری پربرکت
خداوند وجود شخصی را که انفاق می‌کند، چنین به تصویر کشیده است: «مَثَل آن‌ها که مال خود را در راه خدا انفاق مى‌کنند، مثَل دانه‌اى است که هفت خوشه برآورد و در هر خوشه‌اى صد دانه باشد. خدا پاداش هر که را که بخواهد، چند برابر مى‌کند. خداوند وسعت‌بخش و داناست» (سوره بقره، آیه 261).
وجودِ انفاق‌کننده، چنان ارتقا، وسعت و عظمت می‌یابد که برکت وجودی او در انعکاس لطف الهی، چندین و چند برابر می‌شود.
آثار و ثمرات انفاق
«اى کسانى که ایمان آورده‌اید! ازآنچه به شما روزى دادهایم، انفاق کنید! پیش از آن روزى که خرید و فروشی در آن انجام نمی‌شود (تا بتوانید سعادت و نجات از کیفر را براى خود خریدارى کنید)، و نه دوستى و شفاعتی به کار آید و کافران، هم به خودشان ستم مى‌کنند، هم به دیگران».
انفاق، هم برای کسی که انفاق می‌کند، هم برای کسی که به او انفاق می‌شود و هم برای جامعه، اثر دنیوی و پاداش اخروی دارد.
اثر دنیوی برای انفاق‌کننده، قطع وابستگی از مال و احساس تسلط بر آن و پاداش اخروی آن برایش جاودانه است.
نیازمندان خدمت پیامبر اکرم (ص) می‌رفتند تا از گوشت بزغالهای که ذبح شده بود، بهره‌مند شوند. پیامبر (ص) پیوسته از گوشت آن می‌بریدند و به فقرا می‌دادند. در نهایت مقداری گوشت باقی ماند که درخواستی برای آن وجود نداشت و پیامبر (ص) آن را برای استفاده خانواده به منزل بردند. یکی از همسران ایشان عرض کرد: یا رسول‌ا...! همه بزغاله رفت و فقط همین مقدار برایمان ماند! پیامبر (ص) فرمودند: خیر، همه‌اش ماند و همین مقدار از دست ما خواهد رفت! زیرا این را می‌خوریم و تمام می‌شود، اما آن‌هایی را که انفاق کرده‌ایم، برای ما باقی می‌ماند.
بنابراین، هرچه از مال و ثروت دنیا انفاق کنیم، برای ما خواهد ماند؛ و هرچه خرج کنیم یا برای دیگران به ارث بگذاریم، از دست ما خواهد رفت (شعاعی از نیّر اعظم (ص)، ص42).
بر اساس آموزه‌های اسلامی، کسی که انفاق می‌کند، در دنیا و آخرت به رحمت الهی داخل شده (سوره توبه، آیه99) و همچنین، ترس و اندوهش برطرف می‌شود (سوره بقره، آیه 262). برکت مال و ثروت (سوره تغابن، آیه 17؛ سوره بقره، آیه 261؛ سوره حدید، آیه 11)، جلب دل‌ها و محبت‌ها (ترجمه الحیاه، ج2، ص343)، دفع بلایا (وسائل‌الشیعه، ج9، ص397) و طول عمر (ثواب الاعمال و عقاب الاعمال، ص144) برخی از آثار دنیوی انفاق هستند. از آثار معنوی و اخروی انفاق می‌توان رسیدن به مقام نیکی و تقوا (سوره آل‌عمران، آیه 92)، پاداش بزرگ و اجر اخروی (سوره حدید، آیه 12؛ سوره نساء، آیات 39 و 40) را نام برد. اثر اجتماعی انفاق، حمایت از طبقات پایین جامعه و آبادانی اجتماع و در نتیجه ایجاد فرهنگ همدلی و صمیمیت در آن است.
پر شدن جای انفاق
خداوند متعال جای چیزی را که انفاق می‌شود، پر می‌کند؛ مانند چشمه‌ای که وقتی از آن ظرفی آب برمی‌داریم، آب تازه و گوارا دوباره جایگزین می‌شود.
«همانا پروردگار من برای هر کس از بندگانش که بخواهد روزی را ( طبق صلاح او) گسترده می‌سازد و تنگ می‌کند، و هر آنچه انفاق کنید، او جایش را پر می‌کند و او بهترین روزی‌دهندگان است» (سوره سبأ، آیه 39).
مصادیق انفاق
برخی از مصادیق انفاق، واجب و برخی مستحب هستند: نفقه و انفاق بر همسر و خانواده، خمس و زکات از جمله واجبات و قرض حَسَن، صدقه، زکات مستحبی، هدیه (هبه) و ولیمه، انفاق بر پدر، مادر، بستگان، یتیمان، مساکین و در راه ماندگان، انفاق بر جهاد در راه خدا، انفاق در سفر حج، زیارت کربلا و دیگر زیارتگاه‌ها و انفاق برای یاری دین خدا از موارد مستحبی انفاق هستند. انفاق‌های مستحبی در شرایط خاصی تبدیل به انفاق واجب خواهند شد.
آداب انفاق
رعایت ادب هر کاری، آن را زیبا و اثربخش می‌سازد، این موارد برخی از آداب انفاق است:
- انفاق با نیت خالص و الهی انجام شود؛ یعنی قصد و انگیزه ما از انفاق، اموری مانند جلب توجه و دیده‌شدن توسط مردم (ریا) و کسب وجهه و اعتبار نباشد (سوره بقره، آیه 265).
- انفاق مستحب را بهتر است پنهانی و انفاق واجب را بهتر است آشکار انجام دهیم (الکافی، ج4، ص60).
- منت گذاشتن بر کسی که انفاق شده است و آزار وی، انفاق را باطل می‌کند (سوره بقره، آیه 262).
- انفاق باید برحسب نوع، مصداق و شرایط «به اندازه» باشد (سوره اسراء، آیه 29).
- اگر توانایی داریم، آن مقدار به شخص انفاق‌شونده بدهیم تا نیازش پاسخ داده شده و بی‌نیاز شود (الکافی، ج3، ص548).
- اگر از نیاز کسی مطلع شدیم یا گمان بردیم، پیش از آنکه اظهار نیاز کند، به او انفاق کنیم تا آبرویش حفظ شود (بحارالانوار، ج71، ص312).
- در انفاق، عجله کنیم (الکافی، ج2، ص143)؛ مگر در مواردی که نیازِ نیازمند فوری نیست، که در این صورت بهتر است در ایام مبارک (مانند روز جمعه، ماه مبارک رمضان، عید غدیر) انفاق کنیم تا از برکات آن زمان، بهره‌مند شویم (وسائل‌الشیعه، ج9، ص403 و 404؛ الغدیر، ج1، ص284).
- از بهترین و پاکیزه‌ترین اموال خود انفاق کنیم (سوره بقره، آیه 267).
- از شخصی که به او انفاق کرده‌ایم، بخواهیم برای ما دعا نماید، زیرا دعایش در این حالت مستجاب می‌شود (وسائل‌الشیعه، ج9، ص424).
موانع انفاق
نگرش‌های نادرست اعتقادی، بخل، خساست، ترس از تهی‌دستی، خودمحوری و خودخواهی و ثروت‌اندوزی باعث می‌شوند دست ما به انفاق نرود یا در این امر بلرزد. این‌ها موانع انفاق هستند که شناخت آن‌ها کمک بزرگی به غلبه بر آن‌ها است.
انفاق در یک نگاه
جهت مطالعه بیشتر، مقاله «چارچوب انفاق در تخصیص منابع مالی شخصی براساس آموزه‌های اسلامی» پذیرفته شده در سومین همایش مالی اسلامی را بخوانید.
هشتگ‌های مرتبط
نظر خود را بنویسید
مطالب پیشنهادی
-
-
رفتارهای مالی سالم؛ بدون ربا
آنچه قرض‌دادن و قرض‌گرفتن را تبدیل به ربا می‌کند
-
هفتۀ جهانی پول در ایران
پولی‌ترین هفتۀ جهانی و اقدامات نهادهای ایرانی برای آشنایی کودکان با پول
-
بزرگسالان، پای درس سواد مالی
برخی کشورها علاوه بر آموزش سواد مالی در مدارس، برای بزرگسالان نیز برنامه‌ریزی جداگانه‌ای دارند.
-
پنج باور غلط درباره بودجه‌بندی که نباید باورشان کنید
این باورها، بودجه‌بندی را ابزاری خشک و سخت‌گیرانه می‌دانند
-
برای اجاره خانه، به چه نکاتی دقت کنیم؟
برای اجاره خانه، مؤلفه‌های مهمی باید در نظر گرفته شود تا در مدت سکونت، آسایش لازم را داشته باشید.
-
نظرات
آقای سیمیاری عزیز مطلب شما بسیارمفید بود. ان شاء الله قلمت بیش از پیش پرنورباشد. یاعلی مدد
به شخصه اثرات و برکات انفاق رو لمس کردم. آیا در فضای علم تجربی هم مطالعاتی در حوزه انفاق داریم؟ علی برکت الله...
مطلب کامل و مفید به امید هوشیاری همه جامعه
مطالب خیلی مفید و عالی بود استاد سیمیاری ممنون